THU LENGLAM

-Sena Tlau

Mite rilrua riak reng  an sawi chhuah duh lem loh pawh a ni mai thei a, sawi chhuah ngei tul ka ti tlat si.   Ka rilruah a riak reng mai si a, ka ngawihpui reng chuan dikin ka hre si lo, ka aupui chuan ni meuhin ka hre bawk si lo, kan mithiam leh huaisen deuhte‘n aw an neih beiseiin ka ngaichang rei ta bawk e.  Tunah zet zawng kan puakkeh  ta a ni e.  Tu’n huatah chang lo ila ka duh ngawt mai.

1.    Icon/Idol/Singer/Star :  Kan uar ta miah miah ngawt mai. Sawiseltute  tam tak awm mahse a thatna tam tak sawi tur kan hria. |hatna leh that lohna sawi dawn ila hun  leh hmun a hekin a uiawm lutuk ang.  Chuvangin chu lam chu keia lo sawi ve chiam tur pawh awmin ka hre lo; ka sawi duh erawh chu sawiselna tam tak kara a buatsaihtute’n an kalpui thei zel hi lawmawm ka ti. A chhan chu a tam lutuk kan tih rual hian khawi laiah emaw kan thalai  pahnih khatin nunkawng dik zawh nan leh dinhmun  siamna  hmanrua atan an lo hman bakah eizawnna an lo hmuh phah hi ropui tih loh rual a ni lo.

Ka sawi duh erawh chu kan inchawimawi dan luai luai hi a ni. Inchawimawi chu a tha e, kan ti tur reng a ni.  Kan Pathian pawhin chawimawi reng a duh em mai.   Mahsela he ti lo deuh hian  kalpui a  tha khawp mai. Sawi ta bawl bawl ila, Red Ribbon Idol Lunglei khawpuiin kan chawimawi dan leh lawm dan kha in enlêt a tha khawpin ka hria.  Ropui takin kan hmuak a, a tha, lirthei khati zat nen kawng kan zawhpui chiam mai kha chu a fel chiah loin a lang.  Traffic jam leh air pollution kan thlen nasatzia kha.  Chu mai a ni lo, lawmna hun kan siam a, a tha, mahse public services  tibuai zawnga hmun kan thlang kha a pawi a ni.

A thu hrimah hmun dang leh khawpui tê deuh zawkah chuan khati ang luai luai khan ti pawh nise, keini ram khat khawpui lian ber dawttu-a chengte hi chuan chin tawk hriat a hun tawh, thingtlanga mite anga thil kalpui rual kan ni tawh lo.  Khawpui mi kan ni a, kan awmna hi a sang tawh, thil hi thiam taka thlira kalpui a hun tawh, ram pum huap boruak thlira inhe rrem rual kan ni tawh kan ti a ni.  Intih Lunglei em em te,  chhim taivang nih em emte hian kori a tu lem lo tih hi ngaihtuah fo a ngai.

Hmanah MAL Jt.Hqrs. leh Art & Culture Dept. in ‘Zo Hnam Inpumkhatna Seminar’ an buatsaih tuma khuallian Pu K. Sapdanga thusawi   “Vawiinah hian Lunglei Pa-ho thin tiur zawngin thu ka sawi dawn. In inti Lunglei lutuk leh Dist. leh khaw khat huap chauha ngaihtuahna in hmang hi kalsan rawh u.  Hei hian nasa takin a pawt hniam che u a, in thalaite an piangsual tam lutuk dawn, kawng engkimah in ke pen a ti thanthu a ni. Keini chuan Serkawn chauh pawh hi Oxford ang hialin kan  ngaisang a. Nangni zawng in Lunglei leh lutuk a, hmasawnna ke a bai phah thin…” Kan intih Lunglei lutuk vang em ni aw Petrol  khartir hiala inlawmna hun kan buatsaih tih thlengin a ngaihtuah theih tihte ka han pawntotir ve a ni.

SAZU MEI HAL :  Mautam, tampui mitthi kan paltlang chauh a ni a. Kha mautam khan thenkhat chu min la hrêk hle awm e, thau phah pawh an awm ta ve ang.  Thau phah an awm a nih ngai chuan chu’ng mite chu piangthar lo, he ram leh hnam hmelma, tichhetu an ni. He ti ang mi hi alawm ruihhlo zuarte ai pawha kan ramin a do tur mihring chu. Nia, mautam  sazu lo puang vakah khan kan hotute’n sazu mei an lei khawl chiam a, kan hralh cher cher mai zawng a ni.  An sazu mei lei khawl, kha ang zat kha bawlhlo nen an phum mai ang chu ka lo tih laiin, ka rei maw Tluang zachhawn ! Kan pusap-lalduhbera te lah chuan hmai zang thal ha-in an hal ta a nih kha. A boruak hniamzia leh zahthlakzia kha aw.  Sazu mei kan pute halral zat chu :
Lawngtlaiah    -    1,77,106,
Saihaah    -    94,993,
Mamitah    -    1,70,445,
Aizawlah    -    3,07,902,
Serchhipah    -    1,58,043,
Kolasibah    -    1,27,063,
Champhaiah    -    2,23,500,
Lungleiah    -     1,89,911,
A za vaiin    -     14, 48,963 a ni.

Sazu mei pakhat hal emaw rawh emaw pawhin boruak chhia a siamzia hretu kan ni; a rimchhe em em a, mi a zut ngaih mai a ni.  Khiti zat sazu mei hal khu tur dumin kan khawpui neih chhun a ur ta a ni a, kut kan la beng hluah hluah zui.  Zahthlak tak a ni Haratio, an nawm an mak…tawk rih rawh se. 

Khati ang kha a nih laiin kan media lam lah chuan thil an chik loh luat vang nge a tha zawnga sawisel ta lo chuan an ziak kur ang luai si, nge an sawi lang ngam lo zawk.  Media lam an ngawih chuan, Mizoram Pollution Control Board  an awm alawm tiin kan lo ngaichang a, anni lah phuartu an awm nge an ngawi ral ta si, ropui lo vei vei tak kan ni.  “Tihtur tih loh leh tihloh tur tih hi sual a ni” tih thufing tawi hi Biak-in tinah zir nawn leha mawi kan ni.  Control Board ve em chu phuar ngam loh, theih loh tura ke pen ngam, tan la ngam, hma lak nachang hria a ni tur a ni dawn lawm ni? Tih hi ka han thet leh duh bawk.

CULTURAL MEET :  Mahni hnam culture vawn nun leh chawisan tumin hma kan la mek a, lawmawm tak a ni. Chumi atan chuan cultural meet kan buatsaih fo a, inelna ang zawng pawhin kan buatsaih thin a ni.  Chuta ka sawi duh chu kan ti mai mai lutuk thin hi a pawi ka ti.

Hotute duhsakna dawngin heng ang hunah hian ka tel ta nual a. Hnam dang chuan an culture an zahin an ngaisang tih hriat em emin an tihtur chu zo takin an hlen tthin. Keini Mizo-ho bawk hi kan buaipuiawm lu deuh.  Kan Mizo culture-ah hian kan ngheh loh vang nge, kan zah loh vang nge, a awmzia kan hriat loh vang ni ang aw tih tur khawpin ‘ti ve mai mai’ ang chauha mawhphurhna hlen ve ta hi ka hmuin ka hre zing ta ngawt mai. 

Culture vawnghim tur leh vawng nung tura inpe Mizo Cultural Organisation hruaitute pawh ka hmer tel nise.  Kan thalaite, in nauteho in kaihhruai dan leh kalpui dan hi inenfiah deuh a tulin ka hria.  Cultural Meet hi a chang chuan intihlimna hun ang chauha kalpui chân a awm em aw, tih thlenga ngaihtuah a hun ta. Chuti ang a nih ngat chuan kan thalaite hian culture vawnhim aiin a phena intihhlim leh pawisa hlawh chhuah chauh an kalpui ang tih hlauhawm tak a ni.

Keini’n tihtak takna nen kan culture vawnghim tur leh vawng nung tura kan tih loh chuan hnam dangte’n min nuihsan ang a,  a hnam pum hi kan him lo leh zual ang.  Dept. pawhin tan a lak uar deuh deuh a tul bawk a ni.

Thulakna: Vanglaini