
Nunphung(Culture) tih chu mihring khawsakhonaa ngaihsan zawng te, ngainat zawng te, silh leh fen duh zawng te, ei-in ngainat zawngte leh khawsakho duhdante khaikhawma sawina a ni ti ila hrilhfiahna kawng bo a ni em lo vang chu. Nunphung(Culture) kan tih chu chi hnihin then a ni a. Nunphung sang(High culture) leh Nunphung tlanglawn (Popular culture) tiin.
Nunphung sang(High culture) chuan mi tak leh ngaihtuahna fim deuh chinte buaipui deuh bik, thu leh hla(Literature) leh zirna leh thiamna(Education) te a huam a. Nunphung tlanglawn(Popular culture) chuan mi tam zawk leh mi nazawngte buaipui chi; intihhlimna, ennawm leh incheinate a huam thei ang. Mi tam takin nunphung(Culture) kan hriatthiam dan chu a pahnihna ang hi a ni.
Khawtlang nunphung(Western culture) kan tih tawh chuan an inchei dan, an khawlai nun leh ennawm(Hollywood) te kan hmehbel chawt thin. A ni tak a, he popular culture hian mi hip theihna a nei nasa em a ni. Ram(Hnam) thenkhatin ram laknan hmanraw pawimawh taka an hman laiin hnathawktu thenkhatin sum hai luh nan an hmang mek bawk.
Afhganistan rama Taliban rorelna a tlukchhiat hlim 2001 khan India foreign minister chu Kabul khawpuiah a kal a. Ralthuam leh ei-in reng a keng hauh lo. Bollywood cinema leh India music a keng hlauh. Rei loteah Afhgan mipuite chu Indian (Nunphung) zunah an uai nghal mai a ni. Tichuan, Afhganistan ram awpbeh leh thunun tuma theihtawp chhuah tak meuha lo bei ngawrh em em thin Pakistan chu a lehthal ta hlauh zawk a ni. Hei hian ram dang leh hnam dang chungah pawh Popular culture- in hnuhma a neih nasat theihzia a tilang chiang hle a. Chuvangin, khawthlang Popular culture-in kan in chhung, khawlai leh Biak in nunzia thlenga min chim hneh em em mai pawh hi a mak hran lo ve. Vantlang mipui tam zawk hi Popular culture lawm tawk kan ni miau si a.
Chu khawtlang nunphung tlanglawn leh hniam zawk chim phak nihte chu changkanna leh ropuina emaw tiin intihtheihnan takah kan hmang a. Thawmhnaw leh incheina(Fashion)-ah sum tam tak kan khawhral a, kan ngaihtuahna salah min mansak a, a bawiah kan tang a ni ber a. Mahse, mi tih dan leh nunphung hniam zawk zir chawp bawia tang kan ni tih reng kan inhre phal lo. Hei hian kan nun dahlauhzia a tilang chiang hle a ni.
Kan college zirlai tam takin an zirlai aiin college-a an incheidan turah ngaihtuahna an seng nasa zawk a, zirlai(Lesson) thiam loh aiin fashionable loh an hlau zawk niin a lang. Hriatna leh finna pe thei lehkhabu leina aiin kuhva leh khaini leina tur mamawh an inti zawk tlat. A awmzia chu, Chhaktiang Zofate khawvelah hian culture sang aiin culture hniamin ngaihsan a hlawh zawk tihna a ni a, hriatna neia chhut thiamtu tan chuan tah tichhuak a ni.
Ram leh hnam hmasawnna kan duh tak tak a nih chuan kan ngaihpawimawh zawk tur chu nunphung sang(High culture) hi a ni. Mihring nun khalh ngila tihmasawn turin thu leh hla tha chhiar tur neih a pawimawh hle a, zirna tha leh changkang kan mamawh bawk. America ropuina leh chakna thuruk chu kan hriat lar em em Hollywood leh an fashion-te a ni lo, an ram zirna school-te an ni zawk. Tuna khawvela zirna run(University) tha ber sawmah a chanve aia tam hi US ram chhung School an ni. 'Ber' nihna tam takah hlauh tawh mah se, zirna khawvelah chuan ropuina lal lukhum an la khum tlat.
VCD, DVD leh ennawm chi hrang hrang leinan sum kan hman huau huau laia lehkhbu puitling deuh sawi loh, thlatin chhuak chanchinbu man ringawt pawh pek chhuah hreh tlattute hian "Mawlna changkang tak" kan buaipui mek a ni. Fate lehkha chhiar hun aia Korea film en hun ngaipawimawh zawk nu leh pate hian engang hmasawnna nge kan thawh chhuah ve ang le?
Internet-ah lehkha chhiar tur engkim a awm ti thin mah ila, rilru fim taka chhiar a awl lo hle. Chuvangin, fianrialah lehkhabu keuva chhiar keuh keuh hian ngaihtuahna ril leh thuk zawk min neihtir a, chu chuan hriatna thar leh finna min chhartir thin a ni. Thu leh hla (Literature) hmanga kan hnam hi chawm a nih loh chuan kan nunphung chu dahlau leh pawnlang takin a awm reng dawn tihna a ni.
Zirna leh thiamna namnul chungin hnam zahawm tak a nih theih loh. Hriatna leh thiamna hunah kan cheng hmunah kan cheng a, mawl taka changkan theih a ni lo. Zirna kawnga ti ve mai mai chunga incheina tihsan viau hi mawl leh at thil mai a ni. A dik chiah chuan, thalaite hnam thuam leh hnam lam intihmawisiaktir ai chuan thu leh hla leh zirnaa intlansiaktir a finthlak a, hnam tan pawh hmasawnna tha zawk a thlen ngei ang. Hnam lam, hnam inchei dan kan hnualsuat tihna a ni lova, hnam thanchhohnan chungte ai chuan zirna leh literature an pawimawh zawk kan ti a ni.
Thu leh hla, ziak leh chhiara hniam em emin zirna leh thiamna tlachham viau ila, kan hnam thuam mawi tak tak leh kan tawngte nen lam hian kan boral vek zawk mai thei a ni. Nunphung hniam (Popular culture)-a thlengsang kan intih viau lai hian nunphung hniam zawkah kan sang e tihna a ni a, nunphung sang(High culture) zawk kan ban phak chuan loh avangin, kan lawm viauna tur a awm lova, dik chiah chuan zahthlak a ni zawk.
Chuvangin, ram leh hnam thanlenna ngaihtuah a, hmasawnna sang zawk beiseitu tan chuan nunphung hniam(Popular culture)-a inhnangfak chi a ni lo. Hmasawnna leh thanchhohna kailawn dik chu nunphung sang (High culture) hi a ni a. Chu nunphung sang chuan thu leh la tha a chawisang a, zirna leh thiamna a khaiding thin. Zirna leh thiamna chuan hna thawh a phut a, hnathawh chuan taimakna a chawh bawk.
Zirna leh thiamna puma chherchhuah, thu leh hla thaa chawm seilen leh kaihhruai, thawhrimna leh taimakna chuan hmasawnna kawng min zawhpui a, ropuinaah mi a hlangkai thin. Chu chu nungphung sang(High culture)-in min kawhhmuh kawng chu a ni a, Zofa thalai rualte hian ennawm, intihhlimna leh huau huau thilte kalsanin nunphung sang zawk thlen theihna kawng chu kan zawh zawk dawn lawm ni?
(Saya Lalthuamliana hi Tahan Institute of Theology(TIT)-a lecturer thawk mek a ni. A nupui Pi Lalthianghlimi(rcspf) nen Tahan 'B' Group-ah hlim takin an khawsa mek. A thuziak hi a hriam tha hrek hrawk hle mai, thenkhat tan chuan lem a har deuh mai thei. Mahse a goal hi a tha lutuk. Ed.)
Thulakna: Chhaktiang Thalai Arsi, June 2010


