Tunlai zirna sang zelah hian Mizo Pa Arsi hriat dan leh thangtharte arsi hriat dan hi a in ang lo hle awm e. Kan Pi Pute chuan Universe leh Solar System hi an hre hauh lo niin a lang a, tunlai thangtharte erawh chuan an mahni hrechiang si lovin an hming erawh chu ( a sap tawngin ) an hre hle thung si. Chumi anih vang chuan mita kan hmuh theih arsi te khi Mizo Pa in an hming an vuahte nen, ka naupan laia ka Pi min hrilh ka la hriat ang thenkhatte ka rawn ziak dawn a ni.
Hmasang kan pi pu te kha khua a thal twh hi chuan tualmei chhemin thim hlim atangin khawlaiah an thu bial a, a thenin meilum an hnungpuak a, thil hrang hrang zingah vana arsi chanchin te leh an chet/her vel dan te pawh sawiin, hunbi chhiar nan an hmang thin a ni. Siruk an men thlak thak tawh chuan Ramtuk rel a hun, an ti a, Lal leh Upa ten ram theh vel thu te an rel thin.
Chutianga chung lam arsi chanchin an ngaihtuah em avang chuan, arsi hmingte pawh an phuah teuh a, arsi hming pawh an hre hle a ni awm e. Hnam mawlah chuan arsi hming hre tam pawl tak an ni awm e. Chung arsi an hriatte chu hengte hi an ni. (1) Chhohreivung (2) Khiangtezawngzim (3) Siruk (4) Zangkhua (5) Siaia (6) Sisil (7) Chawngmawii (8) Hrangchhuana (9) Sikeisen ( Sisakei ) (10) Simeitalh (11) Sivahluk (12) Zangkhawte (13) Hrangkhupaselu (14) Hrangkhupasedar (15) Dingdipuantah (16) Sikawikap (17) Sihnawkhur (18) Sivawkbawm (19) Sirawkuai (20) Pukulathnag (21) Nufathembuinchuh (22) Sikawlhrut (23) Vanpuisaihrua (24) Sichakai (25) Simeikhu (26) Varparharsi(27) Sikeisenzim leh a dangte.
Ka Pi min hrilh ang arsi hming pawh ka hre kim tawh lo nain, an chanchin min hrilh dan thenkhatte chu han tarlang ila :-
1. Chhohreivung : Hei hi Zuhrei kua a ni. Mi pakhatin a lai a, a hlette pawh a hnawh kim vek a, a laih zawh chuan in lamah a hawsan a. A haw hnu chuan a meitalh theihnghilh chu a zu lam leh chu Sakeiin a lo seh ta a. A lo haw har tak em avang chuan Sakeiin a seh ani tih an hre ta a. A khua maiin sakei chu an hual ta a, an lal fapa pawh a tel ve a. An hual lai chuan thim a lo zing a, sakei te, zuhrei kuate leh a hualtu zawng zawng chu arsi-ah an chang ta a, vanah an kai ta a ni an ti. Thlasik khawthat zanah van khi en ila Chhohreivung sir lehlamah arsi kual a awm a, chu chu sikeisen ( sikeisen zim ) an ti a, a hual mawngah arsi tha tak engbik a awm a, chu chu lal fapa a ni a, tin, hual laiah chuna simeitalh ( a meitalh theihnghilh ) pawh chu hmuh theihin a awm a ni. Chhohreivung an tih taka hi Zuhrei kua ni lovin, a hlet ( Upa chuan a hreuhtum ) an tiha hi a ni zawk an ti. A thlanglama arsi awm diat diat hi a kawpui lam a ni an ti. Sapho chuan Chhohreivung hi " Orion " an ti.
2. Khiangtezawngzim : Hei hi a chanchin an sawi dan chuan Khiangte ho hian zawng an zim a, an ui hruai leh zawng chu hual laiah chuan an insual a, chutihlai chuan thim a lo zing a, van arsi-ah an kai ta a ni an ti. Siruk thlanga arsi bawr khawm laih khi a ni. En ngun chuan a laiah Ui leh Zawng unsual lai, arsi phe vat vat a awm a ni.
3. Siruk : Siruk hi arsi hmingthang tak a ni a, hmanlaia upa sawidan chuan sisarih a ni a, thipui na tak a tleh a, a pasarihna chu a lenbo ta a, chuvangin tun thleng hian to ruah hawn hun vela thlipui na tak tleh chu " Siruk la " an la ti fo thin.
4. Chawngmawii leh Hranchhuana " He mite hi hmanlai chuan khawkhat nula hmeltha leh tlangval hmeltha an ni. An induhin an inngaizawng em em mai a. Mahse, khaw hrana awm an ni si a. An khuate chu an indo ta a, mahse an inngaih em avangin an intlawh lo thei si lova. Hrangchhuana chuan Chawngmawii chu a va rim thin a. Chutia a va rimnaah chuan Chawngmawii awmna khua a mite chu a that ziah mai thin a, chuti anih avang chuan an khua in an buai ta a, tunge thattu tih an hre thei si lova. A hnu chhui theih turin khaw luhna bulah vut an phul thin a. Hrangchhuana chuan khua a luh dawnin a hnungtawlh zawngin a lut a, a chhuak lam emaw an ti a, a chhuah zawngin a hnungtawlh bawkin a chhuak leh a, a lut lam emaw an ti a, an zawng a, mahse an hmuh theih si loh vang chuan thang an kam ta a, Hrangchhuana chu a awk hlum ta a ni. A ruang chu nula zawng zawng an kan tir a, a tawp berah chuan Chawngmawii an kan tir ve ta a, mahse a insum zo ta lova, a tap chhuak ta hawm hawm mai a. Tichuan a tlangvalpa a ni tih an hrechhuak a, an that ve ta a, vanah an kai dun ta a ni an ti. Upa chuan Chawngmawii leh Hrangchhuana te infi chu " Kum that kum " an ti a, buh leh balah an tlaung dawn niin an sawi thin.
5. Zangkhua : Hei hi Kawlawia ruang a ni an ti. Kawlawia mumang chu a tha lova, a pu te khua ( Sairum ) ah thla hualtir turin a zuk zin dawn a, a zin tur chuan hla pawh a phuah a, hetiangin :- " Pute khuaah zing zuk zin ila, Bawharin rauthla zuk hual ila, Thlafam tur serh khua a kham maw e" tiin. A zuk zin a, a pute chuan a thla chu an lo hual angei a, mahse a haw tur chu Sairum khaw chhak kawn " Berhva kawn " an tihah chuan ralin an lo that a. A pute chuan a haw ta daih emaw an ti a, mahse an khua a thleng thei si lova. A pute hunah Tlaiberh a lo fu a, " Berhva kawnah Kawlawia a thi ", a rawn ti a, an ngaih tha lo chuan an va en a, a lo thi tak tak reng mai a. Ral chuan a lu leh a khup lehlam an tan sak a lo ni a. Khawidang hian a lo bawm vat vat mai a. Chutihlai chuna vanah a kai a, Zangkhuaah hian a chang ta a ni an ti. Zangkhua ke bul lam khi en ngun ila, Khawidang, a bawmtu chu a la phe vat vat reng mai a ni.
6. Siaia : He arsi hi Chawngmawii leh Hrangchhuana te rualpui ani an ti. Chawngmawii pawh kha a lo ngai ve fo thin a, Hrangchhuana leh loh zan apiang hian Chawngmawii chu a lo va pawl ve thin a ni an ti. Hetianga vana an kai hnu pawh hian Chawngmawii leh Hrangchhuana an indi loh kum apiang hian Siaia nen hian an indi thin a ni an ti. Siaia chu arsi sen vawt vawt a ni a, kum 2 dan velah a lo lang ve thin.
7. Sisil : He arsi hi kal sawn lo hle in an hria a, chuvangin a hmingah "Sisil " an vuah a ni. Zangkhua te pawh hian amah hi an kal hual ve thin niin an hria. Mizo upa ten a chanchin hi an lo zir ngun hle tih hriat a ni. Hmararsi an ti bawk.
8. Vanpuisaihrua : A hming awmzia chu " Van sairawkherh " tihna a ni. Arsi inhlat tak tak sairawkherh anga rinzawm a ni a. Van chanve ngawt a awh avangin Vanpuisaihrua an ti a ni. Hei hian arsi hming nei zawng hi a khalh chhuak vek a, Sichakai chauh hi a khalh chhuak thei lova, chuvangin Sichakai chu Vanpuisaihrua hnungah chauh a chhuak thin an ti.
9. Sirawkual : He arsi hi rawkual ( Phulrua, a hnah zawng zawng sahthlak vek a, a lera fik hmawk, a rih vanga ngil thei lova kuai thla ) a an em vanga Sirawkual hming hi vuah a ni.
10 Pukulathang : He arsi hian Vaithang kam lai a ang hle. Arsi inkar hlat lutuk lovah vaithang ang deuhin a inrinzawm a ni.
11. Sikawikap : Hei hi arsi pasarih a ni a, a kaptu pathum chu an intlar a, a lai takah a kaptu chu a eng bik a, tin an zawn piah deuhah arsi pali sawi deuh, killi nei a intlar awm chu an kawi chhawn an kah tur chu a ni.
12. Dingdipuantah : He arsi hi arsi kar hlat tak taka awm, hmeichhe puantah lai ang tak a ni. Tin, puantahtu bulah hian arsi eng ve tak pakhat a awm a, chu chu nula puantah lai rimtu tlangval Themtlenga a hawlh kiang lai a ni an ti.
13. Sichakai : Hei hi Vanpuisaihrua hnungah a awm a ni. A kawmkawraw hi arsi pawl ririai in a awm a, a sirtuak chhunglam deuh hlek ve veah a bawppui tur arsi eng deuh hlek lehlam lehlamah a awm. Hmanlai upate chuna Sirchakai hi Nikir chhinchhiah nan an hmang thin a ni awm e. Heng arsi kan sawi tak te hi a tam ber chu thlasik zan thiang tak hnuaiah en la, i hmu thei ang. Vanpusaihrua leh Sirchakai chu khawvar dawn lamah an lo chhuak chauh ang.
Thulakna : YMA Chanchinbu, April 2001