MIZO MIZONA HUMHALH

MIZO BUNGPUI

06/04/2010 23:45
-Pastor Rualchhina Vangchhia

 

Mizo pipute bungpui hi khawiah nge a awm i hria em? Aizawlah em ni? Ni lo deuh! Lunglei em ni? Ala ni lo. Rihdilah em ni? Ni lo. Rihdil kamah khan bung chu a awm na a, April 1953 khan Adventist Missionaries Mizoram ami leh Burma rama mite in tawh khawm tumin, Rihdil Bangla Choukider min ngenna avangin kan puak phur te'n an kit vek tawh. Ar sawhchhiar tui tak erawh kan hlawh.


Khawiah nge Mizo hnam bungpui awmna chu nia i rin? Champhaiah em ni? Ni love! Mizo bungpui awmna chu Thantlang liam nichhuahna lamah khian phaikuam ram tha tak mai, a dung mel 80 vel a vang mel 10 vel, chhim leh hmar zawnga in phah a awm a. Chumi phai ruam chu Mizo bungpui awmna hmun chu ani.A hmun khaw hming chu "Khampat" a ni a. "Khampat Mizo Bungpui" tih ani.

Eng vangin nge Mizo bungpui an tih? Chanchin Tha rawngbawlnaa ka thawhpuiPastor Thang Khuma, Bochung (Chin Hills) khaw chhuak chuan, Kalemyo Phongyi Chaung (Buddhist Monastery) chhungah, kawl puithiam ten hmanlai lehkhabu an vawn khawm tumkauva ziakah Mizo bungpui chanchin an ziak a mit ngeiin a hmuh leh a chhiar thu min hrilh. Min hrilh hun hi l966 anih leh l967 anih ka chiang tawh lo va.Kalemyo high school student anih hun hi 1948-1951 vel kha ani.Thang Khuma hi kawlram Mizo historian Zaruma,lehkha thiam hmasa leh zirtirtu hmasa ani.

February l955-ah ka rawngbawlpui Pu Pastor Zakhuma nen Khampatah hian kan kal a. Kei chu K.Manliana (Kei Manliana), Khampat khaw sattu leh lal inah ka thleng a.Pu Zakhuma nen kan pathum chuan, Mizo bungpui en turin chuan, ni chhuahna lam ramhnuai ngawpui hnuai chuam mel 2 vel chu kan zuk kal a. K. Manliana chuan Mizo bungpui leh kan history ngaihnawm taktak min hrilh. Chung chu kan sawi seng lo vang. (Ka Pa K.Manliana leh khawsattu tam zawk hi Champhai khua an ni hlawm)

A hmun chu kan zuk thleng a, bungpui chu hmanlai Mizo khaw kulh - lei chhun pawn mel khat square vel chhunga awm ani a. Kulh luh tan tirhna gate-ah chuan lei chhun pawn - kulh hi ft 15 vela sang ani. He Khampat khawpui an chhuah san lai hian gate bulah mau tel pu hnih lo tlu chu an rap ral vek ani..." tiin an tam zia chanchin hi a sawi. Tichuan min thlahtute chuan phairam chhuahsan a. Tlangramah lawn chhovin thlang an rawn tla ta zel ani.

K. Manliana'n chuan, "Bungpui chanchin hi hria in he khuaah hian Mizo khua kan rawn din leh ta a ni. Kawl ho chuan bungpui hi an hlauvin an lo zah em em a. Sah pawh an sat pem ngam miah lo a ni."A nghaktu Mizo Nat (ramhuaiin) min man ang..."tiin an hlauvin an lo trih tlat a ni, a tih min hrilh.

Mizo Bungpui Luang ka zawh:

Bungpui hi a lo tlu tawh a. A tlu luang lianpui mai (trunk) chu a let hut mai a. A ler lam leh a bul lam chu alo kang meivap huam tawh a. Mahse a zung thlak, hreiha hlang zet tur hi lo chawr chhuak, bungpui hming putu dik tak zung puak chhuak a awm a. Chu chu vawiin thlengin ala ding a ni.

Bungpui luangah chu zawh ka duh a. A len em a vangin lawn mai theih chi zia zang ani lo. Thing tawl pahnih leilawnah dawhin, a chungah chuan ka han lawn a. Vawi eng emaw lettawnin a luang chu ka zawh a ni. Ka thiante erawh chu an phanchang ve deuh tawh avangin, an lo lawn ve peih ta lo a ni. Hei hi kawlphaia Mizo historical base pawimawh ber ani a. Tute nge kan nih min hriat tirtu a ni.

He bungpui thi ta piah lawkah hian, nasa taka a aia te zawk bung pakhat ala ding a.Chu chuan Mizo bungpui nihna hming a pu chho ta a. Mahse bungpui lian thi ta chu a khan lo nasa em em a. Bungpui thi ta zar hlimin a awh chin chu, buh tin khat zet tuh theihna hmun a ni ang, tiin Pu Manliana chuan min hrilh.

l951-ah khan khawsat hi Tahan atangin an va kal a.Chung khaw sattute chu K Manliana, Thanghleia, Hmingthanga, Liansanga, Rinliana, Thantlaia, Chhawnkima leh Pu Phira te an ni. Ram an va en hnuah Thal khat an rial a. Khaw siam tak tak tura an va phei chuan, bungpui hi thlipui tleh pawh awm silovin alo tlu sawp rup mai chu mak an ti em em a. Kawlho chuan "In aiawhin alo ding tawh a. Nangni inlo kal tak avangin ala din reng a tul tawh lo va. Chuvangin a huaiin (spirit) a chhuahsan avangin a thi anih hi" an ti a ni.

A tirah bungbul ngeiah awm an tum a. Mahse chak lakna leh khawpui kalna a harsat dawn avangin, motor lamlian bulah rawn insawn chhovin tuna Khampat khawpui hi kawl sorkar tanpuina cheng 100,000 sengin an lo din ta ani.


1) Hmanah kan piputen, thlang an lo tlak dawn hian,
phunbungpui an phun a, hrilhlawk thurochhiah nan,
phunbung zarin lei a thlen hunin,
lam ang let in, he kawlah hian,
vangkhua kan din leh ang an ti.

2) Chutin hun a kal zel, thangthar kan ral hnu in,
an hrilhlawk ang ngeiin, tunah a lo thleng ta.
phun bung zarin lei a lo dek a;
Tin, keini’n vangkhua kan din ta.
Khampat bungpui hmunah hian in.

Chorus ; 
Ramdang mi kan ni lo,
kan ram ngei a lo ni.
Chhingkhual mi kan ni lo,
kan vangkhua ngei a ni.
Kan pi kan pu ten kulhbing chhungah
chawlhtui ning zu an dawtna kha,
kan rawn ding thar leh a lo ni.
Chutin a sakhmingah
Zoramthar kan rawn chawi,
khua zawng lai a khua nuam,
ram zawng lai a ram nuam,
vang khawpui dang reng hi kan ngai lo,
a duh apiang lo kal ve u,
Khampat bungpui hmunah hian in.


3) Chung Pathian van LALin a ruat reng a lo ni.
Kan Hnam dinchhuahna tur, a ram lo zauna tur,
malsawmna tinrengin a vur a,
a par chu keinin kan tlan ta.
Khampat bungpui hmunah hian in.


He hla hi l954-ah te khan Khampat-ah chuan an lam pui vut vut tawh a ni.A phuahtu hi Pastor Lianthuama a ni.

Khampat khua hi Minipur leh Chin Hills leh phairam inrina bul lawka awm a ni a. Lui thianghlim em em mai, Chin Hills atanga lo luang thlain a tan tlang a.Khampat hmar lam mel khatah Kanaan khua a awm bawk a. Heng hi kawlphai Mizo khua, a len lamah Tahan dawttu an ni. Kanaan leh Khampat hi a inzawm vek tawh a ni mai. Kanan hi Khampat luipui lian zawkin a daidang a. Luipui leh luipuiinkarah hian sorkar hmun pawimawh Immigration, Military Gate leh Hospital leh Buhdeng khawl te a awm.

Khampat khua hi phaikina awm ani a. Mountain foot-a awm tihna anih chu.Phairam leh tlangram inrina china phai lam chan chhunga awm ani. Khampat atanga nitlakna lam tlangram chu Zogam (Zoram) alo ni chho vek tawh a. Zofate pian leh murna kan chhui dawn chuan, Khampat bungpui chanchin aia upa sawi tur kan neilo hle. China atanga lo chuan Unau pahnih te zinga a upa zawk, Chin -a thlahte kan ni a. Phairam chhuahsan a tlangram kan lawnchhoh atang hian chi leh kuang tetakah kan peng hrang ta ni.

Ram leilung tha deuh a khawsiamtute leh Chanchin Tha in a luhchilhna hmun deuh deuh apiang an changkang hmasa a.Chanchin tha in a fan thuailoh leh hneh thuailoh apiang an var har a ni.

Hmanlai chuan kawl te leh Chin Hills an in kal pawh lo hle. Vaite te leh Zoram pawh an in kal pawh lo hle bawk. Chu chu sap hovin min rawn lak leh awp hma chanchin ani.Chutih lai chuan, Lusei ram (Lushai Hills) pawh then hranna a awm lo.Tuna Chin hills leh Mizoram hi a vaiin Zoram a ni vek. Kan pipu ten an luh tan tirh atanga mei mit lova an lo awmna reng reng hi chu Zoram (Mizoram) ani vek. Zofate in thlah chhawng zelte thlah leh tu leh fa lo piang zawng zawngte pawh Mizo an ni vek bawk. Chu chu Pathianin Zo hnam a lo din dan chu ani.

British hovin Zoram runin, min rawn thensawm a. Hun lokal zelah anni pawh chuan
an thil tih diklo hria in, l875-ah Fort Williams, Calcutta-ah Zo hnam then darh a awm te
suih khawm leh nan Resolution an passed a. Chu chu ti puitlin a nih hmain independent in a rawn nang ta a. Tichuan ram hrang pathum - India, Burma leh Bangladesh-ah Zoram chu a bet ta ani. Tuna Mizoram hi chu Lushai hIlls huam chhung chauh kha a ni a. Zoram (or Mizoram) nih pawh hi a tling phalo hle ani.Mei mit lova Zofate lo chen kumkhuana ram a huap zawh loh lutuk avangin

Mahse khawvel sorkar ten ramri an kham theihlohna thinlung ramah chuan Zofate hi
pum khat vekin kan awm thei a. Chu chu khawvela kan nun chhung a tan leh chatuan
atan hlawkna a ni ang. Kan chhehvel ram lian tak tak milem sakhaw bia te laka keimahni leh kan tu leh fate kan hum him theihna kawng pawimawh tak ani ang.Chu chan nasa takin kan thlarau leh lan damchhung nun a humhim deuh ngei ang.

Mahse keimahni pawh kan in hriat chian lohva, tute nge kan nih tih hnamah pawh kan chian lohva kan zingah thinlung hmun khata a in zawmna a awm loh va, tan rualna a awm loh chuan, tu tan mah a tha lo vang a. In remlohna rah chu keimahni thovin kan seng dawn ani.

Zoram khawvel pahnihna:

Mei mit lova thlahtute an lo chenna ram nilo, ram dang tamtakah Zofate piangin kan lo awm ve ta. Proper Mizoram chhunga chengte leh Sorkar hian, Zofate tan Mizoram lo chu khawvel hmun dangah ram an neih loh avangin, US kan awm emaw, German, England, Japan or Korea etc-ah kan awm emaw, Mizoram chu Mizo kan nih avangin kan ram a ni reng, tih hi an hriat a pawimawh ang.Ram dangah hian kum za tel tamtak awm mahsela, Zofate'n "kan ram" tih tur an neih chu Mizoram chauh ani.
Chu chu an tan HOME a ni a. Chu chu an thinlung innghahna ani. Hei hi Mizoram chhunga pawl hrang hrang te hriat thiam a pawimawh hle ang.

Washington DC khawpui chhunga alan dan chuan, Mizoram chhunga atanga lokal te ai mahin, Mizoram ram pawna Zofa awmte hi mahni ram leh hnam tan an loyal zawk mah niin lang. Chu chu mahni tawng, culture and traditional value an ngaihsan leh ngaihsan lohvah alang thei ani.

Zo hnam pumkhat nihna hla leh "fam dairial pawh chang ila, kan sakruang Mizoram tan" ti hla Daduhin Washington DC-a a han vawrh chhuah lai pawh khan, thinlung leh tihtak zet a lo ngaithla leh mittui nena lo thlirtu chu, Mizoram pawn lam ami an ni zawk tlat mai a. Daduhi ngei pawh khan "khawchhak mite hi an lo Mizo zawk.." tih pawh a sawi hial kha.

Mi rama awm te hian, hnam dang kut hnuaia awm hrehawm dan leh first class citizen
an nih theih loh zia te leh pressure tamtak an tawh avangin, mahni ram a hlutzia an
hre chiang em em a. Chutiang hriatna chu Mizoram chhunga awmte chuan an tawh veloh avangin, mahni ram pawh an hmangaih lo zawk ni hialin alang fo thin. Ram danga awm ten an fate Mizo trawng ang thiam lo vang a, kan traditianal value leh cullture te an bosal an hlauh em em laiin, Mizoram chhunga thalai lam te chu sap lem chang reng rengin leh vai lem changin an hman hlelh emaw tih mai turin an awm.


Sap te pawh a chhia an awm a, a tha pawh an awm. Mahse faktlak an ni vek bik lo. An awm dan then khat pawh Zofate tana lak chhawn chi reng reng loh leh Bible millo a tam. Mahse Western culture apiang hi tihdan tur leh tehfung emaw ti ang zia zang a, thuam in bel dan leh sukthlek kawng engkim a Western ho lem chang reng renga Mizo nula leh tlangval khawsa te hmuh ai chuan, Mizo nun mawi simplicity leh tlawmngaihna nun leh sanity kha hmuh a chakawm zawk ani.


Note: He Article Ziaktu Pastor Rualchhina Vangchhia hi Zofate zingah lehkhathiam hmasa pawl tak niin Spicer Memorial College,Pune ah te zirin a hnuah USA atangin M.Th a zir chhuak a ni. Pathian rawngbawl tura a in pek hnuah Burma ramah missionary-in chhungkuain an chho va, Mizo Adventist kohhran-ah a kul a taia te tangin a hnuah Rangoon lama an hmunpuiah te pawh director hnate lo thawk thin a ni a. Kawl tawng thiam miah lo mah se, Pathian rawng erawh a bawl tluang hle. A hun hnuhnung lamah Khampatah in leh lo te dinin Sikul hial a din ta a. Mizo naupang zirlai pawh 300 chuang an neih thu sawi a ni. Rualchhina Bible Seminary tih a chawi hial. A nupui Pi Zotinkhumi chu Mizo palar tak R.Vanlawma(L)fanu upa ber a ni a. An fa 2 te nan tunah hian an chhungkuain Maryland, USA-ah an khawsa mek a ni.

 

 

Thulakna: https://zawlbuk.net

Hei pawh hi i chhiar duh mahna -

     Thlalak - https://chhaktiangzirlaite.info

Mizos in bid to save ancient heritage tree in Myanmar for ZOTUI THIANG.pdf (10,8 kB)

Comments

No comments found.
 

Contact

Search site

 

 

 

 

                  NGAIHDAN

 

    

     Ngotekherh         Puanchei

   

        Puandum           Hmaram

 

 

 

           THU KAM HNIH KHAT


ShoutMix chat widget

 

 

                TLAWHTUTE


counter globe

 

 

  MIZO LEH ENGLISH THUFIAHNA

Freelang Dictionary
MIZO => ENGLISH :
ENGLISH => MIZO :

Whole word

 

 

ZOTUI THIANG GROUP(MAIL)

Google Groups
Subscribe to Zotui Thiang Group
Email:

 

ENG WEBSITE ATANGIN NGE HETAH?

 

MizoMizo Kan Nih Kan Lawm E