Kûtpui Kan Ur

-K.L.Liana

Kutpui kan ur khuangruah chhiar nghian e,
     Chappui rawh lohin a tul ngai lo.
Tun hma keini ang pawhin kan hriat phak ve tawh si-ah kha chuan Chapchar Kut, Mizote Kut zinga ropui ber mai hi kan Kristianna kawr haa Kristian mit atanga kan thlir thin avangin kan hmu hmuithla a, sakhaw rawngbawltute tan phei chuan telna turah ngaih loh hial a ni. Mahse Shillong lamah Thalfavang  Kut an hmang a, Chapchar Kut pawh zawi zawiin an lo hmang ta zel a, Thalfavang Kut tihte phei chu a awm lo va, kan phuahchawp a ni ber.
    Kan Lalpa pawh tui chunga a kal an hmuh meuh kha chuan hmuithla emaw an ti a, mahse a lo ni hauh si lo ang deuh khan Chapchar Kut pawh chu kan sakhua nen a inhmuithlana reng a lo awm lo a ni, tih chu kan hre chhawm ta zel a ni chek ang a, tunah phei chuan sawrkar pisa chawlhah te hial an puang tain, sakhuana puan hlipin kan thlarau nun ram lama hruaitute pawh an tel ve ngam ta, a lawmawm e! Ni, hetiang hian ka ngaihtuah a, ka sawi fo thin, ka sawi nawn leh teh ang. Lei chung zawng zawngah bul hmun khatin hnam tinte Pathianin min siam a, kan tan hunbi te a ruat a, ramrite a kham a, tih kan Pathian thu hi a dikin a rinawm a.
    A hunbi leh ramrite ruatte chu mual dung zui leh luipuiah hian ni fo thin mahse la, kan hnam nun, kan society, kan tihdanah zawk hian a ni a. Mizote hi Pathianin sap tihdan ang kher emaw, Japan tihdan emaw anga amah fak tura a siam kan ni lo va, kan hnam nunzia leh nihphung, amah ngeiin min siam anga amah chu faka chawimawi mai tura a siam kan ni a. Chuvang chuan a lawm, kan hnam kalphung leh tihdan khuang bansana hnam dangte tihdan solfa khera amah fak tura a siam Mizo kan ni lo va, khuangpui leh tea kan tih thin anga fak tura a siamte kan nih avangin thlarau pawh hian khuang nena kan zai hian a ni, min pawl thin. Solfa zai chu a thain sawisel rual a ni lo, mahse min pawlna erawh zawk tur chu kan hnam nun mil zaiah zawk hian a ni. Solfa zaiah ka lung a leng em e, tia vawk emaw bawng emaw thawha Pathian han chawimawi ta hi sawi tur an tam lo kher awm e.
    Khuangpui leh teah hian a ni, thlarauin min pawl zawk thin, chuvangin chutianga amah kan faka kan hlim chuan miin ui hauh loin a neih chhun ranin Pathian a chawimawi thin a ni lo vem ni? Lalpa min pawlna chu kan hre ta a, hmana biak ina khuang lak luh pawh phal lova sap tihdan anga solfa khera fak tum thinte pawhin khuang kan la lut ta mai ni loin, khawvela khuangpui lian ber Centenary khuangpui lian kan siam ta zawk a nih kha! Hei hi a ni, hunbi leh ramri chu. A thu-ah ni loin a thlukah zawk hian kan la buai avangin  a ni, tlar thum zai kan tih pawh kan la hmuh hmuithla rih chu! Chutianga hnam dang tihdan anga fak kher kan tum leh duhna thin rilru avang chauh chuan kan hnam nuna bet thin Chapchar Kut pawh chu kan hmuh mi khaw sial thin le. Mahse tunah zawng, Pathian lam se su kher mah suh sela, a ni, thlarau lam thil ni mah lo se, kan hnam nun leh culture-a bet thin a nihna zawk chu chawi nungin kohhran mitmei ven ngai hauh lova kan kut theih tak le. Chapchar Kut avang hian Lalpa khi a thin a ur lo vang a, kan hur kan sual a, kan ruka kan eiruk a, kan duhama amah aia sum rawng kan bawl zawk thin avang hian a thinur zawk dawn lom ni? Tunge pulpit tlang a, sum ngainat hi sual tinreng bul a ni, tih sawi duh Pastor leh Upa, rawngbawltu hria awm i?
    Kristian kan nih avang ni loin, Mizo kan nihna avang zawkin kan hnam nun leh zia, culture hi kan vawng nung zel tur a ni a, keinin kan vawn nuna kan hlut si loh chuan tunge hluta anga min vawn nunsak tura kan beisei tak ang? Hmana zu hmun sa hmuna an hman thin khuang kha amah fak nana kan hman kha a tha zawk em em a, hmana rukruk nana hmanga sual khawih thin kutphah kha amah fak nan an lo beng ta chu Pathian khian rukrukna kut ka ten a tih i ring suh ang u. Mihring chuan pawn lam landanin a en thin a, ani erawh rilru leh thinlung entu a ni zawk si. Hmana Kut ni vang thla leh zu hmun sa hmuna an lo sak thin tlar thum zai kan la hnualsuat chhan pawh hi a thluka Vala kan buai vang a ni ngei ang. Chapchar Kut hian tu sakhaw pawi mah a sawi lo va, kan sakhua Kristianna a tihdala a ramhuai thlarauna tur reng hi kei zawng ka hre lo asin.
    Mizo thla chhiarah chuan Demcember hi Pawltlak thla a ni a, January chu Pawlkut thla a ni a, February chu ramtuk thla a ni a, chu chu lo vah thla tihna a ni. Mahse e, khawchhak thing hmun,  Fah leh Thil tamna ramah chuan favang lai emaw thlasikah emaw lo an vat a, phul deuh luang hmun angah chuan February thlaah an vat a, a tam ber erawh chuan January thlaah an vat thung. Ramtuk thla Febraury-a, lo a thenin a la vah mek laia lo hal kan han rawt mai pawh ni lo, kan han tuk ngawt thinte hi chu a inrem chiah lo. March thla, Chapchar Kut ni sawm hnu lamah kan hmang ber thin a, chu chu Vau thla a ni a. Mahse vau erawh chu February thlaah a vul ber a, ama thlaah chuan a chuai lam tawh thung chu a nih thin lawi si hi. Tunah pawh lo neia eizawng tam berte chuan an lo an hal tawh a ni, tih chu sawi tam a ngai lo va, kan hmu a, kan hre hlawm vek awm e. Mahse Chapchar Kut erawh kan hmang dawn chauh thung lawi si a. Chapchar Kut nia lo la hal ve lote tan chuan a dik hmel a. Lo hal tawh thungte tan erawh chapchar kut tih aiin kangvar kut tih pawh an duh hial zawk mahna le, hriat ni suh!
    He Kutpuiah hi chuan chhung tinten sa ei an tum a, ar talh tur neiin an talh a, a nei loten thang an kam thin a, chhungkaw hlim taka awm tur a nih avangin nupa intih thiam loha inhauh pawh a thiang lo. Chutiang chuan an lo hmang thin a, a va Kristian si em. Kum khata vawi khat mai ni loin thinlung lam erawh ni tin chapchr kut zawk sela, sa ei kher tum si loin, chhungkaw nuam Kristian chhungkua diktak kan din zawk dawn a lo ni e. Eiruka in tha leh lian pui pui chhawng sang tak tak saa Bank-a pawisa dah pung thur thur chhungkaw hlim der chuang si lo ai chuan, di in hnuai lei ina behlawi bai hlim taka hmeha Chapchar Kut ni ang maia inhau ngai si lote chu an awhawm zawk daih. Hlimna chu pawisa leh sum tamah a ni lo ve, thinlung lam hi a ni zawk reng si a. Kan Lalpan mantir a nih dawn zana a thisen mi tam tak tana chhuak tur aia a ziritrte a intir, grape tui atanga siam amah hriatrengna tura lo in thin tura a chah kha Mizo tawngin enge a nih? tih erawh ngaihdan a inang lo fur mahna, mahse Chapchar Kutah erawh ngaihdan inrual takin Lalpa pawi a sawi lo ve, kan ti tlang thei ta a ni ti raw?
    Kan hmaa chu Kutpui lo awm tur pawh hi uar tak leh hlim takin i hmang ang u, pi leh puten an hman thin angin inhauh thiang lo ni-ah te hmang thei phei ni ila a va hlawhtling dawn em. Mual zawl zau lammualah i chai ila, buh leh sa nen chhawng hnawt bawk ila, ruih thei thil danin a khap zu leh damdawite erawh sira hnawlin chutianga lo ina lo ruia lo ti an awm a nih erawh chuan hau loin nuihzat ila, an chungah danin ro rel zawk mai rawh se. Chapchar Kut a nih avangin engkim tih a thiang lo va, a tha hek lo. Culture chu a kawngah kal mai sela, dan pawhin tumah thlei bik nei loin mi tin chungah a tul angin ro rel bawk sela, Kutpui a lawm, tia lo rui MLTP Act bawhchhia an awm chuan dan angin a chungah hremna lek kawh ni sela, RV vela MLTP Act bawhchhia rakzu fun hnih khat nei jail bang kan zuttir ngam  angin PC Act kalha eiru hausa mi lian pawh zuttir ngam tho bawk ila, Chapchar Kut avang tal pawhiin dan chu mi tin chungah leng sa mah nise leng leh zual sela, tumahin dan bawhchhe si loin hawh u, i Kut ang u, ka ti a nih hi.
    Zoramah hian Chapchar Kut hi vul zual zel sela, kan hnam nunphung leh culture hi i vawng himin i vawng nung zel zawk ang u. Mizo hnahthlak zingah pawh hnam peng hrang hrang tam tak, Ralte, Sailo, Hmar, Lai ect kan awm a, mahni hnam culture kan nei leh chhawng vek a, chungte pawh chu kan humhalhin kan vawng nung zel ang a, Mizo kan nihna erawh chiang tlang ila, kei chu  Ralte ka nia, Sailo ka nia, Hmar ka nia,  Lai, Mara ka nia Mizo pawh ka ni lo ve, tumahin ti hek lo ila, Chapchar Kut pawh chu a lo Kut zual zel thei ang a, a par mawina chu hnam tinten kan thlir ang a, min phuar khawmtu atan kan chunga dan awmte chu zaha zawmin, tumahin bawhchhe lo bawk ila, chu ngei chu Kutpui kan ur tur chu a lo ni e. Khungruah chu lo sur chang awm bawk mah sela, malsawm ruah a nihna lai a tam si thin a, ni sat hun a awm angin khaw dur hun pawh a awm bawk tur a lawm, hunbi chhiar thiam chung zelin ramri chin min khamsak culture chu vawng nung fai ila, Mizoa Pathianin min siamah hian lungawiin i lawm tlang ang u. lawm ila lawm suh ila, Sap kan ni dawn chuang lo. Chung zawng zawnga ka sawi nawn duh fo chu, hawh u, Chapchar Kut leh Kut lovah pawh dan hi i zahin i ngai pawimawh ang u, tih hi a ni e. Legal Awareness ni fawm zelin hlim takin Kutpui ur la, Chapchar Kut hman nuam aw.

Thulakna:Lelte