Mizo Pi Pu Sakhua
William Paton-a chuan, “Hnam tinah mihring hi sakhaw mi an ni, ” a ti mathlawn lova, Mizo pawh hian sakhaw eng emaw chu an nei ve a. Sakhuaah hian thanna lam leh malsawmna lam aiin hlauhna lamin hmun a awh zau zawk a. Thil danglam bik hian thlarau huaisar tak neiin an ring a. Thing lian te, lung lian te, dil te, sih te, thingzungkai te, thingsaihrua te hi an hlau va, hmuh loh hram an tum a. Tin, thlarau sual, chimawm tak, mi tinaa mi tihthaih fo thin awmin an ring a; chu chu tlawn lungawi tumin ui leh ar an seng theuh thin. Tin, mal min sawm theitu awm bawkin an ring a, chu chu “Pathian ” an vuah a. Chung lamah awmin an ring a, a lam dan pawh “Chunga Pathian ” an ti. Pathian an rin dan tlangpui ber chu mihringte pathian leh ram sate pathian a ni. Mihringte pathian chu pathianah an vuah bera chu a ni a; vanah chhungkua angin awmin an ring a. Pu Vana chu an pa ber a ni a, Khuanu chu an nu niin an ring. Nula awmin an ring bawk a, “Vanchung nula ” an ti a. Ruah a lo sur chang hian, “Van chung nulain tui a rawn chawi e, ” an ti thin. Tin, ran sate pathian chu “Lasi ” an ti a. Lasi chu miin a zawl chuan sa a duh duh a kahtir a, pasaltha a lo ni thin.
Thlarau sual mihring tinatu laka inthawina hlantu chu “Bawlpu ” an ti a; khuaa damlo tawh phawt chu a thawi thin. Tin, mihringte malsawmtu pathian hnena malsawmna diltu puithiam chu “Sadawt ” an ti a. Chi tinin mahni sa dawt an nei theuh a ni.
Khawtlang tana inthawina chi hnih pawimawh bik tak a awm a. Chapchar lai hian “Kawngpui siam” an ti a. Damna leh hausakna mi lu sa lu lam malsawmna dilna a ni a, kawtchhuahah an inthawi thin. Tin, hlo thlawh tirh lai vel hian inthawina pakhat an nei leh a, chu chu “Fano dawi ” an ti a. He inthawina hi chu buh bal that theihna tur inthawina a ni. Lal Inah, buh zem bulah ar hangin an inthawi thin. Khawtlang huapa inthawina hlantu chu lal sadawt an ni zel thin a.
Tin, pi pute chuan he mi khawvel hrehawm tak mai, natna leh retheihna tam tak avang hian thih hnua nuam zawka awm an duh a. Chutianga awm theihna chu sechhun a, khuangchawi tur niin an ring a. An neih chhun chhun sengin sial an lei a, zu an sa a, khawtlang mipui ei turin an buatsaih a. Chutianga an tih chuan thih hnuin van ramah Pathianin fai sain a chawmin an ring a. Pa awm thei deuh chuan sechhun, khuangchawi an tum theuh a ni. Mi hausa deuh tan lo chuan tih rual a ni lo. Tin mi hausa pawh sa kap thei tan chuan sakhi te, sanghal te, savawm te, sazuk te, sele te an kah chuan van ramah fai saa chawm tur niin an inngai a. Tichuan sa talha khuangchawi theite chu, “In lama thangchhuah ” an ti a; sa kah tur bi tiam ang kap theite chu, “Ram lama thangchhuah ” an ti thin. Chutiang ti theite chu mi naran sin theih loh puan dum tial “Mang Puan ” an tih chu an sin a, thlanthla chang an tawn thei a, tukverh an hawng thei bawk a ni. Thangchhuah ve lo chuan chutiang chu an ti ve thei lo. Thangchhuah thei chhungte chu an induh em em a, mite pawhin an ngaisang em em a. An nupuite pawh tui kang nghahna takngialah pawh an lal thin a ni an ti.
Kan pi pute chuan intihhlim nan khawtlang awm ni bik kutpui pathum an nei a. Chapchar lai hian Chapchar Kut an nei a, chu chu kut ropui ber a ni. An tlaivar a, zu an in a, khawlaiah an chai a, tlaiah chhawng an hnawt thin. Tin, hlo thlawh zawh dawn lamah hian Mim Kut an nei leh a. Hei hi chu mitthi hriat rengna kut a ni a, a nuam em em lo. Mitthi awm thar deuh zawng zawng chu an chhungten chhang fun an chhiah thin. Vawk an talh lova, zu leh chhang chauhvin an kut a, ni khat lek an awh thin. Tin, pawl tlakah Pawl Kut an nei leh a. Hei hi vawk talh runpui ber a ni.
Heng Kutte hi nuamsip bawlna leh mitthi ngaihna atan maia siam a ni lova; sakhaw biakna lam a kawk ve bawk a ni. An vawk talhte chu puithiamin a chhamphual a, malsawmna dil nan a hlan a. An mitthi chhiahte pawh chu a duh duhin tih a ni mai lova, sakhua leh dan ang taka tih a ni zel a ni.
Hman lai Mizo pi pute mitthi khaw ngaih dan chu ngaihnawm tak a ni. Mi a lo thih hian thla thum chhung chu he mi khawvelah hian a thlarau la awmin an ring a, khawimua te changin a thlawk vel thin a. Thla thum a lo ral chuan mitthi khaw panin a kal ta a; Rih dilah a chho va; a kal zel a, Hringlang tlangah a lawn chho va; chu tlang atang chuan lei lam an han thlir a, an tap zawih zawih mai a. An kal leh zel a, Lungloh lui ruam an pan thla a; chu mi lui kamah chuan hawilo parte hi a vul chuk a; chung parte chu an lo va. Lungloh tui an han in hnu chuan lei lam an ngai ta lo va. An kal leh zel a, Pawla kawtah an chhuak a. Pawla chuan sairawkherh lian pui hi a nei a, mitthi khaw pantute chu perh a lo tum a. Hlamzuih te, thangchhuah te an nih loh chuan a lo perh pawp a, a na em em a; kum thum a pan a, kum thum a ngawt leh thin a ni, an ti a. Thangchhuah nu leh pate chu pialral nuam zawkah an awm a, Pathianin fai sain a chawm a; thangchhua ve lote chu rethei takin an thlarau pawh a awm a ni, an ti a ni.
Thulakna: Mizo History by V.L.Siama