MIZO MIZONA HUMHALH

Anni leh Keini (Nagaland leh Mizoram Khaikhinna)

03/03/2010 00:20
- C.Dinthanga

Hman deuha TV Reality Show lar tak ‘Corepati’-ah khan host khan heti hian a zawta, ‘India ram State zingah mahni hnam puala ‘land’ (ram) tih telna state hming nei tute nge ?’ tia a zawh khan, tuman  an chhang dik lova, a hnua a dikna kan han en khan mahni ram anga State hming neite chu Nagaland leh Mizoram (land - ram) chauh hi India ram zau tak hian an lo ni reng. ‘Ram’ tih hming nei bik, ‘State Thami’ tia chhal  Mizoram chu heti zawng hi kan nia, keimahni ang thoa ram tih hmingpua State nei, keimahni aia kum 20 chuang hmasawna hrang hrangin an lo kalpui tawh Nagaland erawh hi Mizo mipuite hian kan hre chiang em aw ?

Nagaland hi Pathian zarah tum 8 ka tlawh tawha,  2003 atang phei  kha chuan kum tin ka tlawhna hun ka nei a, an khawpui Kohima leh Dimapur te pawh chu an sawrkar hotu Pu Lalthara IAS-te zarah kan hre chiang ve hle tawh a ni. Nagaland Sawrkar-in hun eng emaw ti atanga a lo buatsaih Hornbill Festival pawh hi India ram leh khawvel hmun hrang hrang pawh hian an hre lar hle tawha, 2009 Hornbill Festival-ah phei kha chuan khawvel hmun hrang hrang atangin Festival chhim tur hian tourist 300 chuang an lo lut a, India ram State hrang hranga chhimtute pawh sang chuang an kalkhawm bawk.2010 Hornbill Festival neih leh hunah phei chuan khawvel pum huapin Hornbill Festival hi an puangzar tawh dawn a, International Hornbill Festival an ti dawn tawh a ni.

December  thla liam ta Hornbill Festival hman zawh tak ka han hman tum hian nidanga Kohima leh a chhevel ka fan loh hmun tam tak Pu Lalthara’n min fan puia, kumdangah te chuan programme lian tham deuh a nih avangin he lam hawi zawng hlir hian hun kan hmang a, Pu Thara Chief Secretary-te a lo kaisang ta bawk  nen, duh lam kawk thei kan ni ve tawh a lawm tiin, an Sawrkar hmalakna hrang hrangte ka tlawh duh thu Pu Thara ka hrilh chuan, min hruaitu tur a ruat mai dawn emaw ka tia, amah ngeiin Kohima leh a chheh vel sawrkar hmalakna hrang hrang leh kan hmuh duh awm zawngte min fanpui ta mai, a bengvar thlakin, vannei ka inti hle a ni.

An Secreariat Building Thar Chu:Kohima dai hmar-thlang lam  km 8 vela hla-ah Nagaland Government Secretariat Building mawi zet mai hi  a awma, Secretariat Complex Gate-a luh tan atang ringawt pawhin a ropui ka ti hle. An lo sak tanna a rei tawh nge, Secretariat Building bul velahte chuan thingkung puitling mawi tak tak hi a tam a, thlasik pangpar - Tlaizawng, Saron par hrang hrangte leh  Hnahsen (Poinsettia) a vul chuk bawka, ka tehkhin ber chu 1990 kuma Korea ram kan zina an thalaite intuaitharna hmun  Seomoul Andong Institute kha a ang khawp mai.

    Secretariat leh a chehvel kan tlawh ni hi Sawrkar pisa chawlh ni a nih avangin Secre tariat Building chhungah kan lut thei lova, a kawt leh a hung lam te  kan fangkuala, ropui ka tih em em mai chu heti taka Secretariat Building atana rilru an seng hi a ni. Tlang pang-ah Selu Shape-in building an sa a, a hma lam awih chu  dawh zawlin AR Ground dung aia seiin, a vang lam pawh chuti bawk, a dung leh vang tawn tawn sirah galerry a awm chhuak vek a, inkhelh
ni khua-ah pawh an leng  hle a, Sawrkar do pawlin Republic/Independnce Day etc lo boycott pawh nise, Secretariat kawtzawl chu mipui sang tam tak thut theihna leh parate nan pawh duhthu sam a nia, a zawl zawng hi phaitual hnim an phun khat veka,  a dung  lehlamah thuta, a dung leh lam tawp thlir chuan  mihring pawh tute nge an nih tih a hriat theih meuh a nilo.

    Secretariat hnung lam chu Car Park-na hmun a ni a, lirthei 100 chugn zan park thehna a ni, chu chauh chu a la ni lova  Parking hnuai hi ruahtui dah thatna a ni nghal bawk a, remchanna an la thiam hle a ni. Secretariat chhung  tak hi kan lut lo na a, a pawn lam ka thlir ringawt pawh hian ka lung a awi thawkhat. Rualawh a nâ. Aizawl-a  AR ram sahthlak a New Capital Complex ti a kan vuah tak hmuna kan Sawrkar Civil Secretariat Building nena khaikhin chuan Mizoram Civil Secretariat hi ka hmu lem zo vek mai ka ti. Mizoram Civil Secretariat thar hi tunah pawh  awm tura ngaihtean leng lo ropui a, Department tam tak chu Secretariat hlui lamah an la in beng a, tin, tuna New Capital lama insuan ta te room han thlir hian an chep hle a,Minister leh Secretary lamte chanvo room erawh chu a zau hle pawh a ni thei e, a thawk tak tak te erawh an room hi a tê lua a,ka khawngaih khawp mai. Mahse, tuna Mizoram Civil Secretariat hi a tê na a, a faia, a mawi thung a, hei ai hian enkawlna nei leh zual ila tiin ka la  duhthawh deuh.

    Naga sawrkar-in an tih fuh ka tih deuh pakhat chu Secretariat Complex bul hnai-ah Department hrang hrang building chu an sa thluah a, Department tam zawk chuan hei hi tunah an luah tawh nghe nghe a, Secretariat  dawrtu tan a bul hnai maia Department hrang hrang building awm nghal chu remchanna lian tak a ni.

    Kohima khaw laili atangin km 8 lai a hla ni mahse Sawrkar lam hian lirthei lamah hma a la lian a, Kohima khawpui leh Secretariat inkarah  Sawrkar pisa niin Bus 30 chuang a veivah tir renga, hei bakah hian Secretariat Compound  chhunga lut lo private Bus eng emaw zah a service bakah taxi pawh tha hnem tak a service bawk a ni.

    New Capital Secretariat hi hun rei tak sak a nia, kan han luah meuh chuan kan tawt nghal hle a, pawi deuh mai chu kawngpui mumal an lo siam hmanlo hi a ni, lirtheia han inpelh dawn pawhin, pakhat zawk din a ngai deuh zela, building sak zawh hma khan kawngpui hi lian takin lo sial hman se, tuna eng tin tin emaw zauh tuma hmalak leh ai hi chuan a fel zawk tur.
Hnam Pa Phizo-a Thlan-ah : 1966  March ni 1 a Mizo ten Independent kan puana, ram buai kan lo nih tak khan Naga chuan kum 20 lai Nagaland tan Independent an lo puang tawh a,  nunna tam tak an lo chân tawh a ni. Kha ta an hruaitu kha Kohima Secretariat Complex sira tlang pâwng pakhata an zalh tak A.Z Phizo hi a ni. A.Z Phizo hi kum 84 mi niin 1990 April ni 30 khan London-ah a thi a, a ruang hi Nagaland-ah lak a ni a, India dotu, India râl nimahse Naga mipui tan Hnam Pa a nih avangin thih thlenga tlawm ve lo chu  ropui taka vui a niin, a thlan pawh vawiin ni thleng hian uluk takin Naga mipuite hian an enkawl a, hmun hrang hrang atangin tlawhtu pawh an awm reng a ni.

    Nagalnd hi tum tam tak tlawh tawh mah ila Hnam Pa AZ Phizo-a thlan hi ka vawikhattlawh na a ni a, a thlan tlawh tura a thlan panna a bika an siam step 124 zawh a, a chhip zawl thlan awm na ka thlen chiah chuan he thlan hian ka rilru a khawihin, ka hnuk a ulh tlat a,  ram leh hnam tana kum 50 chuang mahni in leh lo,  nupui fanaute kal sana a Hnam leh Ram atana a inpumpek ralna chuan ka thinlung  a puakkeh tir a ni ber. Ka tawng hlei thei lo. Tlan hi lung sa khat feet 10 vela sang, Kross lian tak inziak-ah chan ti hian thu a inziak a ‘A.Z Phizo Father of the Nation Here Rests The Man Who Gave His All for His People’(A.Z Phizo Hnam Pa,  A Hun Zawng Zawng Hnam Tana Hlantu Chu Hetilai Hmunah Hian A Chawl Ta). Ka kalpui Pu Thara, Zonunmawi (The Hunt) Aitea (Lelte) leh Kohima Mizo nula Sawmi leh Ellen-i pawh a ngawi thap a, thusawi tam vak a ngailo, he thlan hi Hnam Pa thlan a ni tih a hriat hliah hliah. Phizo-a  thlan kan tlawh dawn tih hre hmasa ila, pangpar tlem a zawng tal ka lo keng tur tiin ngaihtuahna ka siam nual mai. Mizo Hnam Pa Pu Laldenga kan zalhna nena khaikhin chuan Naga ho hian a hmun thuah chuan rem an hre zawk fe in a hmuh theih a, ram leh hnam tana in tuaithar duhna riru han neih ni khua-ah pawh hmun fal taka Hnam Pa Thlana hun hman chu duhthusam a va ni zual  dawn em !

A hmasain ‘Nagaland leh Mizoram Khaikhinna’ (Anni leh Keinni) article ka ziak hi mi tam takin in bengverh hle a ni tih ka hriatin lawmawm ka ti. Lelte Website (lelt.net)-ah pawh chhiartu ngah ber Article a tlinga, kan site-ah comment-te rawn ziak in awm nual a, a lawmawm ka ti tak meuh meuh. ‘Naga Hnam leh Mizo Hnam tehkhin chu’ in rawn ti a, Naga-te hi tam tak chuan kan lo hnuai en a, tlukloh anga ka ziak phei hi chu in lo ti thei vaklo a ni tih ka hria, mahse hei hi Naga-te kan hriat chian loh vangah ka ngaia, ‘India ram State chang kang leh hnam ropui zawkte nen tehkhin zawk awm’ ti ten in rawn ziaka, ka ziak chhan ber pakhatah chuan, Naga-te hi keimahni ang tho, ei leh in, khawsak dan pawh in ang, tawng a hran vanga Mizo nilo ta chauh, Tribal tia hriat hlawh ve ve, sakhaw biakna-ah pawh Kristian ve thote hi tunlai Mizo intite nen hian hma kan insawn hleih a, an ropui zawk ka tihna a ni. Chuvanga ‘Anni leh Keini’ tia rawn ziak ka ni a, an mahni atang hian zir tur a tam hlea ka hriat avanga rawn ziak ka ni bawk. Aw leh kan thupui lamah lut leh tawh i la......

Lagislators’ Home: Nagaland Civil Secretariat Complex atanga hla vaklo, hmar lama km 53 vela hla tlang lianpui chhipah chuan Naga Sawrkar rorel pawla thu thin MLA-te khawsakna tur bika in lian leh ropui taka sak chu a ding a, he Legislators’ Home pawh hi tlang chhip atanga luh thlak, kham pang chhuk zul zuia a hnuai lam zawnga chhawng thla a ni a, kawta han en mai chuan tlangchhipa in lian tak pakhat sak ang mai hi a ni na a, a chhung han luh zet chuan a lo famkim hle mai.

 Nagaland Lagislative Assembly Session neih dawn chuan Nagaland chhunga MLA 60-te chu a tam zawk bial hrang hrang atangin Home-ah hian an thleng khawma, Budget Session an neih chang phei chuan he Home-ah hian rei fe fe an cham thin. MLA pakhat tan ringawt pawh an room buatsaih hi a pui tham hle a, Hotel tawngkam takin MLA room tinah hian ‘suite’ a awm veka, an hmanrua leh room chhung an furnish-na phei chu hmanraw tha ber ber chi a ni vek mai. Amaherawhchu, MLA-te tana room an siam tam zawk hi luah lovin a awma, hei hian a lan tir chu Legislators’ Home hi a hman dan tur dik takin an hmang a ni tih a hriat. Nagaland District hrang hrang atangin an MLA-te chuan an mamawh hunah chauh an pan a, Mizoram MLA-te angin leh MLA ni tawh loh thlenga a kum a tluana ‘MLA Room’ an luah khat tlat ang hi ni lovin, an MLA tam zawk hi an mahni bial chhungah an khawsa deuh veka, Lagislators’ Home hi chu Kohima an zin changa an luah chauh a ni ber zawk. Chhawng ruk a sang, a hnuai ber chu Car Park-na nena inzawma buatsaih a ni a, a hnuai ber thleng hian Pu Lalthara hian min fan puia, ka hmu kim lovang tih hlauhin, kan kalpui midangte chu a chhip kawng an thleng chauh an kal lai pawhin, kei chu room hrang hrang leh MLA-te an intihhlimna tur hall (recreason hall)-te thlengin zet maiin an thalaite tan an lo buatsaih sak bik a, rual awh a va na bik em !
1987 kum daih tawh khan kha tih laia Prime Minister Pu Rajiv Gandhi khan he Sports Studium lungphum hi a lo phûm tawha, 2003 October-ah kha tih laia Prime Minister Pu AB Vaypayee khan a lo hawng tawh bawk a ni. Tunah chuan Nagaland hian National Games-te pawh hi lo thleng dawn ta se, opening leh closing velah chuan an thleng hneh khawp ang. Studium chhuat zawl hi football etc khelh theihna mai a ni lova, a sir tawn tawna thutna hrang hrang awm teuh pawh a ni mai lo, a hnuaiah chuan Sports lam training neih thinte tan room hrang hrang a awm teuh a, TV-a ram changkang Football khelte kan thlira, an lo chhuahna (Players Entry) angte pawh an nei changkang hle. He Studium awmna hi khawpui laili atang chuan km 5 bawr vel daiha hla a nia, Studium hi duh tawkin a la tihzau theih bawk.

               IG Stadium Gallery                                    IG Stadium Pavillion Kohima
Keini chuan tunah Aizawl chhuah lam dai chhim chhak Mualpui ramah Studium puitling kan buatsaih ve meka, tunah kan buaipui tan mek lai hian, ngun leh zualin IG Studium aia ropui zawkin ruahmanna siam nise a va duhawm dawn em ! Tuna thalaiten an tangkaipui anga, \halai lo awm zel tur te tan pawh tangkai hlei hlei turin kan buatsaih thei si a. Thawkkhat laia AR Ground-a Studium sak tih kha, engvanga rawt nge an ni ang aw ka ti thin. Sports lama ngaihtuahna thui tak nei te pawhin AR Ground an sawi mawi mai te kha eng ngaihtuana nge an hman ang aw ?
 
 

       Naga Hnam Pa Pu AZ Phizo thlan

Naga ho hi Mizo te aiin advance-na tam tak an neia, chung zingah chuan an Kût Pui ber ‘Hornbill Festival’ a tel turin kum hnih kal ta atang tawh khan tunlai South-East Asia ram hrang hranga thalaite zinga lar mek Korean film star-te, zaithiam leh Wrestler-te an lo chah chuak  daih tawh a, keni Mizo-te chuan TV atanga an hmel kanlo hmuh thin bak leh an filmte Mizo tawnga an  lo lehlin leh chhawn atanga kan lo hmelhriat ve te chauh an nih laiin, Naga mipui chuan ‘live’ in an lo  hmu bik tawh a ni.

    Ka thlenin-pa Pu Lalthara chuan, zing excer pahin Korean ho thlen khawmna Naga Heritage  Complex  tlawh turin min sawma, Pu Thara in atang hian minute sawm kal pawh tling lo, State Governor khawsakna Raj Bhawan tlang bawk ep, tunhma Kohima DC Bunglow thin kha a ni. Helai hmunah hian 2006-a MZI Zaipawl-te nen Hornbill Fest. kan hman tuma Nagaland Art & Culture Department-in  MZI Zaipawl puala zanirah min buatsaih sakna hmun kha a ni a, kei atan chuan tum hnih ka tlawhna a nih tak chu.

Naga Heritage  Complex: Naga hnamro chi hrang hrang dahkhawmna leh entirna hmunpui a ni ber e. Sawi tawh angin tlâng bawk pakhat-ah tunhma Assam Type-a D.C Banglow an sak kha a ngai ngaia chei hnumin, a chhungah pindan hrang hrang awmte chu mikhual thlen theih nan chei tha lehin, milem leh Naga kut chhuak (thilsiam) tar leh tun theih hrang hrang-te hmuh theihin a awm a, a chhung a faiin, a nuam khawp mai.

Heritage Complex-ah hian  thil chi hrang hrang siam belh zelin, Conference Hall, Tennis leh Volleyball  Court te leh pawn lama han intawllen theihna tur ni awm tak, in mawi tak, Naga Style-a sakte chu a awm thluah mai. ‘Hei hi  Naga lai tak chu’ tih theih turin an  Gate leh pal hung atang ringawt pawhin a hriat theih a ni.

    Chief Secretary hnung kan zui a ni bawk a, Complex kan luh rual rualin minlo dawng sawng tha khawp mai. Min lo dawngsawngtu ber hi 2008 July thlaa Mizoram-in Mautam tam kan tawrhna min phuhruk tura Naga Sawrkar leh tlawmngaipawl hminga zaithiam leh an Sawrkar hotute  rawn kal zing  ami, zaithiam Theju Meru ka hmu ta tlat mai a. Rin loh taka kan han intawng leh chu, kan phu dun deuh zawng a ni. Kan han inhmu chu kan in pawm chawta, chibaite kan inbuk ta luam a, a ni hian  Heritage  Complex hi an lo enkawl chu niin.
Banglow bathlar kan thlen chuan Hornbill Festival hmanga Sawrkar chahchhuah  Korean ho hian  break fast an lo ei mek a, Theju-a’n  an mahni tlawhtute chu Nagaland Chief Secretary Pu Lalthara leh a hote an ni tih sawiin, Korean mikhual zinga an hotu  ber, tlema saptawng a tawng thei ve chuan min lo dawngsawng vat a, an breakfast ei chu zawm ve turin min sawm a, inchhung lamah kan lut a, ei turte an rawn chhawp a, tihlai chuan kan hmuh turin an zaithiamte chuan Korean hnam hla an tih chu an sa a, a ngaihnawmin, an hmel a hmuhnawm khawp mai. Nagaland-ah vawi 2 an lo kalna a nih tawh thute sawiin, an pu ber chuan an naute chu min introduce thliah thliah hlawma. Eng eng emaw te kan sawi a, an Wrestler pathumnte pawh chu min introduce a, chibaite kan  buk tawn bakah thlate kan la hova,  mahse heng zaithiam leh wrestler-te hian sap tawng an thiam ve loh avangin sawi tur vak kan hre lo. Mahse an hlimin, an lawm a ni tih erawh an hmelah a lang khawp mai.
   
 Kum hmasa lamah pawh an ni hi Kohima-ah hian an lo kal tawh thute sawiin,  kum dang atan pawh Nagaland chu lo kal leh an chak thu an sawi a ni.Kei chuan Mizoram-ah pawh lo zin ve rawh u, Mizo thalai tam takin an hria che u a, in hmel hi a tak takin an hmu chak hle a nia ka’n ti ve luam a.
     Heritage Complex hi Sawrkar-in a thuam leh a enkawl a nia, mahse  Heritage Banglow & Cafe enkawltu erawh Theju Meru hi a nia, a ni hian Sawrkar-in  a chhungah room luahman leh ei tur te zuarin, Sawrkar lamah  a chhunluh zat erawh ka zawt ta lem lo. Mimal kuta he Heritage Banglow Sawrkarin a dah hi idea tha tak niin ka hria a, Aizawl Vanapa Hall-a a rawn zai khan kei chuan ‘Naga Brain Adams’ tiin hming ka lo vuah sak a,Nagaland a zaithiam leh hlaphuah thiam lar, Musician ni bawk Theju Meru kutah kher an dah hi an tifuh ka ti a, a ni kutah kher  an dah avang hian Heritage Complex pawh hian hma a sawn chhoh zel pawh ka beisei.
   
Mizoram-ah hian Heritage Complex angte hi lo nei ve dawn ila, Aizawl-ah hi chuan tuna kan DC Office tlâng leh  in te emaw tuna kan Raj Bhawan angte hi a ni mai a, Sap ho hun laia Bangalow te kha Missionary leh Sawrkar lam sak zawng zawngte pawh  an thiat fai titih tawha, Bawrhsap In (Raj Bhawan) leh tuna DC Office-te hi  he lam hawia kan hmuh theih awm chhunte hi a ni ta mai awme, hengte hi pawt  thiat zel lovin, tuna a awm ang angte enkawl zuiin, INTAC hoin hma an lakna-ah pawh hengte hi chu an ngaihtuahna-ah pawha thleng  turah ngai ang. Vawiinni-ah Sap sulhnu kan la hmu theih dang te hi chu |hiak Bangla, Siaksuk Bangla, Durtlang leh Serkawn Hospital leh Quarters-te hi an ni mai awm e. 

Niathu Resort:Tuntum Nagaland kan zin a kan hmun tlawh hmasak ber chu Dimapur-a Chumukedima venga ‘Niathu Resort’ a nia, he hmun kan tlawh  thei hi ka tan lek phei chuan a tangkai leh zual hle dawnin ka hria.
    Mi sawi ka hre fo a,  Asia rama Anthurium huan (Green House) zau ber chu Nagaland CM Pu Rio ta a ni tihte ka lo hre ve tawh a, heng Anthurium huamte hi Niathu Resort Compelx-ah vek hian  a awm a ni tih te ka hre thawi tawh bawk. He Anthurium huan zau tak hi amah Pu Rio ta a ni em? tia ka zawh khan heng Anthurium huan hi a nupui leh a farnute ta a nih thu a sawi a,a ni chuan engmah a hriatpui loh thu a sawi bawk a ni. Chutiang bawkin Niathu Resort pawh hi an CM ni mek Pu  Rio ta niin sawi mahse ama hming chuan  he Niathu Resort hi dah a nilova, an chhungkaw ta a nih thu  hriat a nia, Kohima-a awwm Niathu Resort hi CM chhungkaw ta bawk a nih thu ka hre bawk.

    Ka sawi duh ber zawk chu eng anga CM leh ropui pawh nise, hetiang ngaituahna vision tha leh ram leh hnam tan pawh chenfakawm Dimapur khawpuia an hûng thei hi ropui ka tiin ka chhuang zawk a ni.

    Niathu Complex-ah hian  mikhual thlen theihna turin In Chhawng (Cottage)  6 lai a awma, heng in-ah te hian a hnuai leh chungte chu mikhual thlen theihna tura ruahman vek,  Toilet tha leh changkang tak awm vekna, mut pindan leh sitting room mawi leh nuam tak awmna vek a ni, a luahman pawh a   Airconditioned te a nih hlawm avangin tlemin san pawh a sang deuh hlawm.
Niathu Complex hulum lai takah chuan Openair Theatre Stage pawh zau tak, duh tawka zai leh lemchan sawngbawl nan pawh duhthusam, mi sang chuang diah thut theihna  a nia, Aizawl-ah te hetiang ( phek 15-na-ah)    h tal hi han nei ve thei ila ka ti rilru vawng vawng mai. Chu chang a la ni law... Conference Hall changkang leh mawi tak ‘NousiAuditorium’ tih chu   a awm bawka, Hall lian zawk luah duhlo tan pawh mi 100 bawr vel thut theina tur hall te pawh a awm bawk Auditorium hnuaiah hian  Chathe Restaurant an tih chu a awm bawk a, hei pawh hi a changkang khawp mai. Heng roomte hi AC vek an nia, han thlirin rualawh a na khawp mai. International level pawhin Confernce tenau chu he Niathu Resort-ah hian a thlen theih reng mai.

Kim ka tihna em em chu  hmai leh taksa sawngbawlna ‘Spa’ an tih hi helai hmunah hian an dah bawka, Japanise leh Chinese style a tih a nia, vawikhat ‘Spa’ luh nan hian cheng tam vak chu ni lo mahse, Niatlu Resort hi 5 Star Hotela ng deuhin, Niathu Five Star Complex a ni ber zawkin ka hria, Bar, Pool khelh tur nen, Music room leh thildang dang pawh a awm vek mai.

He Resort enkawltu zingah hian kan thiannu Dingi, a ni hi Aizawl Dawrpui milar thin Pu LT Zava,tunah Chhinga Vengthlang-ah  khawsa ta  fanu a lo ni renga, Mizo tawng a hrethiam a, mahse a hman than loh avangin a tawng theilo thung. ‘Ka nuin a hria che’ a sin a ti a, ‘Tunge i nu chu ?’ tia ka zawhin kan in zawt chhuak ta a, Ms Catherine Simon hi a fel bawk a, Niathu Resort kalman pawh a awm e. Ka sawi nin theiloh leh hmuhnawm ka ti ber chu Anturium Farm ‘Niathu Garden’ hi a ni.

Mizoram-in Mautam tam kan tawrh kum 2008 khan kan  tlangmipui zinga Mizo mipuite min lainatna rawn entirtu awmchhun chu NAGA MIPUI-te an nih kha. Kan la hre  theuh ang, theihnghilh rual chi a ni lo - Nagaland-ah mi thahnem ngaiten Mizoram tam tuar mekte tanpui nan  vebur an khawn a, Sawrkar hnathawk zawng zawng pawhin an phal tawk he vehbur-ah hian an thlak vek a ni. He lainatna thilpek tlingkhawm hi a vaiin cheng nuai sawmhnih a tling a, he sum thahnem tak hlan tur hian an mahni Naga ngei Mizoram-ah lo kalin, an zaithiam rualte nen Vanapa Hall-ah khan kha tih laia Mizoram Home Minister Pu Tawnluia khan  mipui hmuhah a dawng  a nih kha.Tin, Naga zaithiamte khan Mautam tam tuarte tanpui nan Live Concert Vanapa Hall-ah an siama, kha mi tuma an sum hmuh cheng nuai 3 zet pawh a bo a bang awm lovin, Mizoram tam tuarte tan an hlan vek bawk a nih kha.

    Naga mipuiin Mizo tam tuarte tanpui nana lainatna thilpek  min hlan hi  theihnghilh rual a ni lo,Nagaten min lainatma an rawn entirna hi   kha tih laia Concert Organising Committee-ah ka tel ve a vangin  Sawrkar  liam ta tih laia  Mizoram Sawrkar chelhtute chungah erawh tlemin ka vuipui a ni. Naga Sawrkar hnenah khan lawmthu reng reng ziakin emaw tawngka in emaw a nei zui lova, an mahni zawk khan, ‘Concert-ah khan cheng engzatnge kan hmuh ?’ tiin min rawn zawr let fo mai. Kei lah khan, Sawrkar-in a la rawn hriattir lo che u em ni ? tiin ka zawt let a, vawiin ni thleng hian Naga-te chunga lawmthu sawina hi kha thil thleng avang khan kan lo nei miah lo erawh kha chu a pawi ka ti khawp mai. An mahni sum sengin Nagaland atangin an lo kal a, an thlenna leh ei tur zawng zawng pawh an mahniin pek vek inhuama lo kal an ni. Mahse Naga unaute kha kan lakah khan an vui ve khawp mai. Vawiin ni thleng hian kha thil thleng avang khan  ka zaka, an hruaitu ber Dr Kire, MLA, Chairman Muisc Task Force, Nangaland leh a hote inpekna avangin  Mautam tam tuar te’n ei tur an nei thei a, lak aiin pekin lukhawng a nei em em ang.

     Mautam tam tuarte tanpui nana Naga leh Mizo zaithiam ten Vanapa Hall-a Concert  an neih ho kha chik takin tun hnuah a Video-in  ka lo thira, Naga zaithiam zai, Solo leh Band anga zaite pawh tunlai kan Mizo zaithiamte hian an tluk lo deuh zawng niin kha Concert chik taka lo thlirtute chuan kan ngai a ni. Tun hma kha chuan  Naga-te hi keini aiin Music-ah chuan hniam zawk turah kan lo ngai thin a, mahse tunhnaia Naga mipuiin rimawi lama hma an sawn dan khu mak tak a ni.Hetih rual ruala ka fak duh chu tuna an Chief Minister Pu Niphie Rio hi a ni. An thalaite mil zawngin Naga mipuite tan hma a hruai meka, Naga hi khawvel hriatah kawng hrang hrangin a pho lang mek a, Hornbill Festival phei chu India ram Festival hriat hlawh ber zingah a lang tawha, khawvelin hei hi an hre tan mek a ni. He Hornbill Festival-a  langsar ber chu National Rock Contest an buatsaih thin hi a ni. He Hornbill Festival hian kawng tam takin  Naga mipuite hmasawnna leh rualawh chhohna zelah hruaiin, Rock Contest tura India ram hmun hrang hranga zaithiamte lo fuankhawm thin ringawt pawh khuan Naga hi engnge an nih tih India ram mipui bakah khawvelah a pho lang mek a, Hindi hla saka mimal inelna Indian Idol-ah pawh an ni chu Top 10-ah te pawh an lo  inhlang kai daih tawh a lo ni a,  kan hnuai en Naga-te hi hun rei vak lovah tluk loh enin kan en thuai dawn a, a chhan bulpui berah chuan an Sawrkar khuan thalaite tan  hmun leh huna siam nasa em vang a ni.

Mizoram-ah hian Rimawi lamah a  Sawrkar ang zawnga hmalakna hi a beitham hle a, Sports lamah erawh Sawrkar-in sum tam tak a seng a seng a, khawi hmunah pawh kal dawn se sum tam tak an khawhral zel. Rimawi lama Sawrkar-in Mizo thalaite tana  a sum sen hi Sports lama a sen nena tehkhin chuan a bei tham hle a, a mimal zawng chuan an thleng sang viau pawh a ni ang, sum pawh eng emaw zah chu zaithiamte hian  an hailut ve reng pawh a ni mah na. Hei hi chu in en that a ngai niin a lang.
Mautam Tuar |heuh |heuh : Maitam tam laia  Mizoram-in tanpuina tura  Central Sawrkar a sum a hmuh kha cheng nuai 100 a ni kan tia, a hman danahte duh thu a sam lo leh nghala, kha thil avang khan tu tuin emaw kan tuar pawh a ni ang. Central-in  Mau tam avanga tam tuarte tanpui nana cheng heti zat min pe hi a lawmawm a, a hmanna tur dik takah kan hmang emaw hmanglo emaw a lawm awm hrim hrim.

    Nagaland-ah hian Mau a tâm a, an ni zawngin leilet atanga buh an thar hnem vang bik nge, Mautâm tam kha an tuar kan hre lo. Mahse Central Sawrkar atangin   Mautâm avang khan tanpuina cheng nuai sangkhat an dawng daih nia !. Mizoram-in cheng nuai za tanpuina  a dawn kha ha hipin kan sawia, a hmanna lam nen kan hre bawk ! Naga pawhin Mautâm tam avanga cheng  nuai  sang   an dawng bik a nih chu ka han ti nawn leh teh ang ! An nitin chanchinbu-ah te  Nagaland-in Mautâm tam tuarte  tanpuinna cheng nuai sang Central atangin an dawng an ti an ti ve lem lo.Chumi kha miah chuan an hmang an ti ve kilh kilh lo, mahse  tam tuar zawk Mizo mipuite aiin a let  kua zetin  Central atangin sum an dawng  thei si.

    Kan Chief Misiter chhuak ta sawi ka hre reng, Central-ah sum a tam lutuk, scheme/project siam thiam a thu a ni mai a ti fo a, Naga-te hi chuan Central-ah   sum hmuh ringawt nilo, sum tam tham hai chhuah dan hi keini Mizo-te ai hian an hre zawk-in Central vai te khua an thawhpui thiam zawk daih niin a hriat. Mizoram vawiin nia kan dinhmunah chuan Central-a sum hailutna Project siam thiam a piangte hi nekchhuah kan duh ta em ni zawk le ? tia ngaih theihin SSA Project siamtu  kan nek danah te hian kan inthlir let a ngai ang. Mizopa-in Nagaland tana cheng nuai singnga chuang a tum khat  Project  siam atanga a thawh chhuah sak theih chuan, mithiam kan neih mekte  hmang hian cheng nuai nuai sang tel teh meuh kan  siam chhuak thei em em ang.

Naga-ten Mizo-te Min Hmuh Dan: Kan Mizo Officer-te hi Naga ramah hian eng emaw zah pension thlenga awm sawi tur an awm thluah tawha, chung zingah chuan Pu Lalhming thanga Colney (Pu RL Thanzawna (L) nau), Nangaland Chief Secretary-a pension chhuak, Pu Lalhuma IAS, a ni pawh Chief Secretary-a pension chhuak ta bawk leh midang dang sawi tur an awm thluah a, tunah Pu Lalthara IAS, Chief Secretary-in a awm mek a, a ni pawh hi kum tam service a nei tawh bik lo, heng kan michhuanawmte avang hian Naga mipuite hian  min ngaisang te pawh kan ti a ni mai thei.

    Tin, Mizo zaithiamte  hi Naga  mipuiah an tla nâ ve hle a, Daduhi, Liandingpuii, Vanlalsailova, NgTV-te leh Zaipawl hrang hrang albumte hi Naga zingah an nei fur a, 2004-a Liandingpuii Nagaland Concert  neih tuma ka tawiawm pawh khan  Dingpuii Mizo hla-te  hi an lo sa thiam fur mai. NgTV phei hi chu Mizo mipuiin kan lawm ang tho hian an lawm ve hle a ni.

    Naga hnam hi chi hrang 16-ah inthenin, hnam hrang hrang hian  tawng an nei hrang vek a, keini Mizo-te ang hian  tawngkhat an hmang lo a, biak pawh an in be pawh thei lova, an tawng tualleng ber chu an  tawng phuahchawp Nagamese leh  English a ni mai. Hei vang hian Mizo cassette te pawh hi a lar pha niin a lang a, hei vang hian min hmuh dan chu tlem chuan min en u deuh zawk niin a lang.

Aizawl hi tuifinriat zawl (sea level) atanga tehin feet 3700 vel a ni a, lower Aizawl phei hi chu feet 3000 a tling kher emaw chu. Thing leh maute kan tih chereu tak em avangin tun hma-a Aizawl khawpui dai a vur tla (tuikhang) ve fo kha a awm ta lova, a lum ta em em mai a nih hi. Kan ti ve khanglang teh ang, tuna Aizawl  chhuah lama thinghmun awm chhun chu Pachhunga University College zirlaite’n tunhma  1974 bawr vela ngaw an lo humhalh vawiin ni a lo puilting chho ta deuh chauh hi a ni a, PUC -ah hian  kum hnih zet College ka kal ve a, kha tih laia NSS hmanga kan thingphun kha vawiinni-a College Campus vela thing  lian tak tak lo ding ta thluah hi a ni tih chu kha tih laia kan College kalpuite kha chuan in la hre theuhin ka ring. Kan lo phun lovang tih ka hlau mang e. Kan  zirtirtu NSS lama mawhphurtu ber Prof. Hume Chowdhury a chungah lawmthu i sawi thar leh teh ang u.

    Aizawl lamin bul ka han tana inlo hre thiam a ni’ang chu. Nagaland hian khawpui pahnih a nei ti ila kan sawi sual lovang, tuna state capital chu Kohima hi a ni a, sea level atangin feet 4800 chuang a ni a, Aizawl ai chuan a sang hle a, a boruak pawh NE khawpui zingah Shillong nen a  zo filawr bik nghe nghe. Vawiinni-a khawpui thang em em mai pakhat chu Nagaland phaizawl khawpui kan ti dawn em ni ang Dimapur hi a ni. Silchar ang chuan lum ve em  em lo mahse, lum ve tak a ni. Dimapur-ah hian  Naga thiltithei zawng zawng chu an inchhung khawm vek a, Politician leh Sawrkar  Officer-te chu an in bengbel vek a, in mawi leh nuam tak tak pawh hmuh tur a tam a, dawrkai thil chi hrang hrang zuartute pawh vai an ni vek mai. Foreign thil chi hrang hrang zawrhna ‘Hong Kong Market’-ah deuh chauh hian Naga sumdawng hmuh tur an awm tih theih a ni. Hong Kong Market-a bungraw zawrh tam ber hi China  atanga tawlh luh an ni tlangpuia, State pawn sumdawngten Mizoram thlengin heta bungrua hi an khar chhawng ve leh thin.

    Dimapur-ah hian Rail Station a  awm a, India ram khawpui ber Delhi atang pawhin chhuk miah lovin  Dimapur-ah hian a thlen theih a, India rel changkang ber Rajdhani Express Rel-in Dimapur hi chhuk miah lovin Delhi atang hian i thleng thei bawk. Tin, thlawhna tumhmun (Airport) tha tak an nei a,  Kolkata,  Guwahati, Imphal etc atangin thlawhna hi nitin a tum bawk a, inkalpawhna a awlsam hle a ni.

    Sawrkar hmun pawimawh tak tak chu Dimapur-ah hian Naga sawrkar hian a hûng thluah a, Culture lama hmarchhak khawpuite hmunpui North-East Zone Cultural Centre (NEZCC)  pawh Dimapur-ah hian  a awm  bawk. An Chief Minister private in mawi leh nuam tak pawh he khua-ah hian a awm a,  Sawrkar siam  Green Park an tihte leh  Private Resort eng emaw zah pawh a awm bawk a ni.

    Kawtthler zau tak, India ram khawpui danga an sial ang hi a awm thluah a,Indopui pahnihna laia Japan  leh British Army-te indona kara an thir leihlawn dawh pawh vawiin ni thlengin zawh theihin an la vawng him bawk. Dimapur hi tun anga a than choh zel chuan hun rei vak lovah India hmarchhak khawpui ropui zingah a la tel ngei a beisei awm.

    2003 vel te kha chuan chutih tehchiamin an la thang chak lova, an vawksa zawrhte hi  a hmul puah lovin, a hmul sei pui pui nen sa dawr-ah hian lei turin an chhawp chhuak a, vawiin ni-ah chuan khang ang kha hmuh tur a awm ta lo. Vai Pan Dukan leh  nep nawi zawrhna reng rengah dawr hma zawn chu ‘bar’ lian tak nen an khar tlat a, hei hi Vai dawrkaite thil zawrh hi Naga hoin man pe lova tham sak an chin vang niin a lang a, hengte pawh hi vawiin niah chuan hmuh tur a tlem ve ta tial tial mai. Han en mai chuan Dimapur hi vai khawpui ni awm takin a mihring khawsa leh dawrkai-te chu vai vek niin a lang a, mahse han bih chian chuan Vai an tam na chungin Naga an thuin, an lal hle a ni tih a hriat theih.

    Keini zawng Vairengte thlang lawk, keimahni ram ngei nia kan hriatah pawh engmah kan sawi ngam tawh lova, inner line permit nei chiah Mizoram-ah hnam dang chu luh thian a nih laiin, dawt hmangin vai permit neilote keimahni hlawkna a nih dawn chuan permit  kan siam saka, sum hmuh nan kan hmang zel duha, vai permit neiloa sumdawngte pawh Mizo hminga sumdawna permit siam duh pawl an la awm chhung chuan nitin mai hian  vai hian min la  bawh buai dawn  a nih hi.

Kohima Panna Kawng: Naga ram khawpui ber Kohima hi Dimapur atang hian km 74 a nia,  car chuan darkar hnih zet kal a ni. Dimapur atanga tlangram chin luhna-ah Patkai lui a luang a, hemi lui kam Naga ram luhna tlangram chinah chuan ‘Wel Come to Nagaland’ tih hi Naga Traditional Gate lian leh mawi taka siamah chuan an lo tar kul mai a, Naga ram luh a chakawm leh zual. A piah lawkah chuan  Mizoram ang thoin  Naga hnam leh Tribal dangte chauh luhphal bikna Nagaland a nih avangin  Nagaland-a Vai lut tur reng rengte Innerline Permit an neih leh neih loh lo check-na a awma, thiante min hrilh danin helai hmun hi Mizoram-a Innerline Permit an check-na aiin Naga ram-ah hian an khauh zawk daih tih an sawi. A tlangpuiin an kawngpui National Highway  hi keini Mizoram ai zawk hian a kal a hreawm zawk emaw tih turin an tha bik vaklo a, Dimapur leh Kohima inkar kawngah hian Naga khua eng emaw zah kan kaltlang a, kawng sira an thlai leh thei zawrhte erawh zawngtah chenin  Mizoram nen a danglamna vak a awm lo.

    Kohima hi 1878 kum daihah khua lo din tawh, mei mit hauh lova kum 125 a tlin lawmna pawh 2004 kum khan an lo hmang tawh a, Sap ho zingah he khua a larna em em chhan pakhat chu Indopui pahnihna laia  Japan leh British sipaite nasa taka an inbeihna-ah khan Sap sipai tam tak an thi a, khang ram tana nunna  hlantute hriatreng nan Sap Thlanmual - War Cemetary an tih chu  Kohima khawpui chhung tlang kham pang pakhat-ah an dina, hei hi Kohima tlawhtu ten an hmuh chak ber leh vawinni a khualzin hiptu ber pakhat a ni nghe nghe.

    Kohima-a in tam zawk hi tunhma kan insak dan Assam Type deuh vek kha a ni a, tunhnaia inthar an sak erawh cement concreat a ni ve ta thunga, an sawi danin Kohima hi chu Naga hnam chi khat Angami khawpui a ni a, Angami deuh chuahin he khua-ah hian  inbenbel nan hmangin, Dimapur hi hnam hnam an tihlohna khua a nih avangin Angami nilo Naga hnam dang in sa thar reng reng chuan Dimapur lamah an   sa deuh zel tih a ni. Hei vang hian inthar mawi tak hmuh tur a tam vak lo. A hmun erawh a zo a, a mimir khawsa te an harhvang tha hlein ka hria.Tin, Kohima chhehvel-ah hian  tlangsangpui pui a awma, heng tlangah hian ngaw an la humhalh tha hle a, hei hian Kohima boruak pawh hi a vawngdai zual niin a hriat.

    Aizawl khawpui  hmun thuma thena hmunkhat awm vel niin a lang a, an khawpui kawngte hi  Aizawl nena tehkhin chuan a tha vak bik lo, kawng a bawlin, a rualrem lova, hei bakah thal laiin tunhma Aizawl ang  khan a khu ve hle a, fur laiin a diak bawk si. An Chief Minister interview ka neih tum pawhin ka sawi hmasak zingah Kohima khawlaia khuk thu leh a tawp thu hi ka thlen a, he lam hawia hmalak a tum ziate pawh kha min hrilh nual a ni.

    Bawlhhlawh hi kawngsir leh an inbul maiah an paih mai maia, hei hian Kohima khawpui hi a ti tui tang lova, Aizawl te angin tlangram ni ve mahse kawng sir tawn tawn-ah alkatra black topping hi  Aizawl angin an  luan khat  vek silova, hei hian kea kalte tan harsatna a siam mai bakah khawlai a ti  khu em em bawk a, tunlai Aizawl dai Durtlang khaw chhunga kawngsir tawn tawna black topping an tih loh ang deuh hi a ni.

    Aizawl khawpui nena tehkhin chuan Kohima hi a lo tawp hle tih ka hria a, Aizawl hi India hmarchhak kher lovah pawh India ram khawpui  lian zingah hian khawfai ber pawl a nih ka ring a, zing kara Sanitation Department-in khawlai kawngpui dung an phiat fai em em mai te,  a mi mirin nunphunga kan neih, mahni in zawn, compound pawn lam tuk tin maia kan phiah fai vek a vangte hian Aizawl hi  a fai tak meuh meuhin ka hria. Hnam dang lo zinte pawh hian Aizawl hi a faiin a mawi a ni an ti chawk a, kan New Market te pawh hi  state pawn bazar dangte nena thekhin chuan  fai ve tak a ni.

*He thu tha tak mai hi Lelte Weekly ami lakchhawn a ni a,he thu hi a tlangkawmna a la chhuak lo va,a chhuah velah a tlangkawmna kan rawn tarlang leh dawn nia - Zotuithiang

Comments

Date 13/10/2011
By c.josephlianngai
Subject ka lawm e ka u nuan leh nu le pa

ka lawm e delhi ah ka wm ve a ni

Date 25/12/2010
By sam sanga
Subject A ngaihnwm kop mai mhse...

...naga ho cugah lwmna kan entir lo kha cu poi k t kop my.politics curse vag m ni ag?

Date 05/03/2010
By lalroliana
Subject Mizo kan ni

A van ngaihnawm tak em! tha hnemngai tak a in khai khinna chi hrang hrang rawn buat seih zel tur cheuin ka sawm a cheu.

Mizo ka ni ka lawm e!!
lalroliana
Malaysia.......

 

Contact

Search site

 

 

 

 

                  NGAIHDAN

 

    

     Ngotekherh         Puanchei

   

        Puandum           Hmaram

 

 

 

           THU KAM HNIH KHAT


ShoutMix chat widget

 

 

                TLAWHTUTE


counter globe

 

 

  MIZO LEH ENGLISH THUFIAHNA

Freelang Dictionary
MIZO => ENGLISH :
ENGLISH => MIZO :

Whole word

 

 

ZOTUI THIANG GROUP(MAIL)

Google Groups
Subscribe to Zotui Thiang Group
Email:

 

ENG WEBSITE ATANGIN NGE HETAH?

 

MizoMizo Kan Nih Kan Lawm E
Create a free website Webnode